کارایی مکتب هنجاری اسلام در شرایط کرونا

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

استادیار گروه اخلاق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

همه‌گیری ویروس کرونا زندگی انسان را در ابعاد مختلف مثل بعد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و روانی تحت نأثیر قرار داده، تغییرات چشمگیری را باعث شده و بحرانی همه‌جانبه پدید آورده است. جامعه بشری برای اینکه بحران را به سلامت پشت سر بگذارد و دچار سقوط اخلاقی نشود، نیازمند مکتبی است که توانایی پشتیبانی او را در شرایط بحرانی داشته باشد. در بستر این مسئله این پرسش مطرح می‌شود که مکتب هنجاری اخلاق اسلامی در شرایط بحران کرونا چه توانمندی‌ها و کارایی‌هایی دارد. این مقاله با روش توصیفی به این پرسش پاسخ داده و به این نتیجه دست‌ یافته که مکتب هنجاری اخلاق اسلامی با استناد به ابعاد متعدد خود و ویژگی‌هایی مثل اهداف بلندتر، نیروی انگیزشی قوی‌تر، آشنایی با لذت‌های متعالی‌تر، منابع بیشتر، قدرت پشتیبانی و همه‌بینی این توانایی را دارد که در شرایط ویژه کرونا، در همه ابعاد و زمینه‌هایی که زندگی انسان در آنها دچار تغییر و تحول شده، راهبردهای اخلاقی به کنشگر پیشنهاد کند.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‏بابویه، محمد بن على (صدوق)؛ امالی؛ تهران: کتابچى، ۱۳۷۶.‏
  2. ابن‏سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات و التنبیهات؛ [بی‌جا]: نشر الکتاب، ۱۴۰۳ق.
  3. ـــــ؛ الالهیات من کتاب الشفاء؛ تحقیق حسن حسن‌زاده آملی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۷.
  4. ـــــ؛ النجاة من الغرق فی بحر الضلالات؛ تصحیح دانش‌پژوه؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴.
  5. اسکندریان، غلامرضا؛ «ارزیابی پیامدهای ویروس کرونا بر سبک زندگی»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۶۵-۸۵.
  6. پالمر، مایکل؛ مسائل اخلاقی؛ ترجمه علیرضا آل‏بویه؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸.
  7. پایگاه اطلاع‏رسانی و پایش آثار اقتصادی کرونا قابل دسترسی در: https://coronomy.ir/
  8. جعفری، محمدتقی؛ وجدان؛ تهران: نشر کرامت، ۱۳۷۵.
  9. چیت‌ساز، محمدجواد؛ «کرونا و دین‌داری: چالش‌ها و تحلیل‌ها»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۱۵۱-۱۶۲.
  10. حائری، وحید؛ «اقدامات محلی در بحران‌های جهانی»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۲۵۶-۲۸۱.
  11. حمیرى، عبدالله بن جعفر؛ قرب الإسناد (ط- الحدیثة)؛ تحقیق و نشر مؤسسة آل البیت ‰، قم: مؤسسة آل البیت ‰، 1413ق.‏
  12. خواص، امیر و دیگران؛ فلسفه اخلاق؛ قم: دفتر نشر معارف، ۱۳۸۵.
  13. دانشگاه تهران؛ «گزارش گروه مشورتی اقتصاد کلان دانشگاه تهران، بررسی ابعاد اقتصادی شیوع کرونا و راهکارهای مدیریت آثار (گزارش دوم)»، قابل دسترسی در: https://ut.ac.ir/file/download/page/1587545387-2.pdf
  14. دبیری، احمد؛ «فضیلت گرایی در اخلاق»، معرفت اخلاقی؛ س2، ش1، ۱۳۸۹، ص۵-۲۲.
  15. روزنامه دنیای اقتصاد؛ ش۵۲۱۶، یکشنبه ۲۰ تیر ۱۴۰۰.
  16. شبّر، سیدعبدالله؛ الاخلاق؛ قم: مکتبة بصیرتی، ۱۳۹۵ق.
  17. شیروانی، علی؛ «ساختار کلی اخلاق اسلامی»، قبسات؛ ش۱۳، ۱۳۸۸، ص۳۸-۴۴.
  18. صادقی، مرضیه؛ «بررسی سه دیدگاه اخلاق مبتنی برفضیلت، اخلاق مبتنی برعمل و اخلاق مکمل»، نامه مفید؛ ش۲۸، ۱۳۸۰، ص۱۵-۲۶.
  19. صادقی فدکی، سیدجعفر؛ «پژوهشی در قواعد فقهی قرآن و گستره آن»، پژوهش‌های فقهی؛ دوره ۱۲، ش۱، ۱۳۹۵، ص۳۷-۷۲.
  20. صمیمی، زبیر، سمیه رامش، جواد افزون و سیدعلی کاظمی؛ «اثربخشی آموزش حافظه کاری هیجانی بر بهبود حافظه نوجوانان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحهم، فصلنامه روانشناسی شناختی؛ دوره ۵، ش۱، ۱۳۹۶، ص۶۶- ۷۶.
  21. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ المیزان؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، ۱۳۹۰ق.
  22. ـــــ؛ نهایة الحکمه؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۳۶۲.
  23. عبداللهی، عادل و علی رحیمی؛ «برساخت‌های اجتماعی کرونا و سیاست‌های مقابله با آن»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۴۳-۶۳.
  24. فتال نیشابورى، محمد بن احمد؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط- القدیمة)؛ قم: انتشارات رضى، ۱۳۷۵.‏
  25. فرانکنا، ویلیام کی؛ فلسفه اخلاق؛‌ ترجمه هادی صادقی؛ قم: ‌کتاب طه، ۱۳۶۷.
  26. فراهتی، مهرزاد؛ «پیامدهای روان‌شناختی ویروس کرونا در جامعه»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۲۰۷-۲۲۵.
  27. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ تحقیق سید طبیب موسوی جزائری؛ چ3، قم: دارالکتاب، 1404ق.
  28. قنبری، داریوش؛ «پیروی نهادها از تصمیمات دولت جزو آثار سیاسی کرونا است»، مصاحبه با خبرگزاری ایسنا، ۰۶/۰۲/ ۱۳۹۹، قابل دسترسی در: https://www.isna.ir/news/99020100499
  29. کانت، ایمانوئل؛ بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق؛ ترجمه حمید عنایت و علی قیصری؛ چ1، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۹.
  30. کلینى، محمد بن یعقوب؛ کافی، تحقیق علی‎اکبر غفاری و محمد آخوندی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.‏
  31. کمالوندی، پیمان؛ «در کشاکش علم و دین از ستیز وسازش تا کرنش، به‌دنبال راهی برای رهایی، ادیان نیوز، قابل دسترسی در: https://www.dinonline.com/16091
  32. متنی، حسین؛ «بررسی اثرات ویروس کرونا – کوید ۱۹ بر اقتصاد جهانی»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۱۶۳-۱۸۱.
  33. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی ، ۱۴۰۳ق.
  34. مصباح یزدی، محمدتقی؛ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی؛ قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۴.
  35. مصباح، محمدتقی؛ دروس فلسفه اخلاق؛ تهران: اطلاعات، ۱۳۷۳.
  36. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۶۸.‏
  37. مطلبی، سیدمحمدموسی؛ «تأثیر پاندمی کرونا- کوید ۱۹بر پیش‌بینی رشد ملی سال ۱۳۹۹»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۱۸۴-۲۰۶.
  38. معلمی، حسن؛ فلسفه اخلاق؛ چ1، قم: انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۴.
  39. موحدی، محمدجواد و مژگان گلزار اصفهانی؛ «نقد و ارزیابی وظیفه­گرایی»، مجله اخلاق و تاریخ پزشکی؛ دوره چهارم، ش۴، ۱۳۹۰، ص۲۸-۳۶.
  40. میرزایی، خلیل؛ «علت‌ها و پیامدهای همه‌گیری و عالم‌گیری ویروس کرونا – کوید ۱۹»، فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۱۳-۴۱.
  41. نجاتی حسینی، سیدمحمود؛ «پیامدهای اجتماعی و فرهنگی ویروس کرونا در زیست‌جهان‌های دینی: روایتی جامعه‌شناختی از ایستارها و رفتارهای کنشگران دینی و اجتماهات دینی در جهان کرونایی شده»،‌ فصلنامه ارزیابی تأثیرات اجتماعی؛ ش۲، ۱۳۹۹، ص۱۰۶-۱۵۰.
  42. نرگسی، فریده، فاطمه ایزدی، کلثوم کریمی‌نژاد و علی رضایی شریف؛ نبررسی اعتبار و روایی نسخه فارسی پرسشنامه اضطراب سلامتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی لرستان»، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی؛ س7، ش۲۷، ۱۳۹۶، ص۱۴۷-۱۶۰.
  43. یورونیوز فارسی، ۰۶/۰۴/۲۰۲۱ قابل دسترسی در: https://per.euronews.com/2021/04/06/international-monetary-fund-report-what-are-world-global-growth-forecasts
  44. Hanna, Andrew; “What Islamists Are Doing and Saying on COVID-19 Crisis”, May 14, 2020, available in: https://www.wilsoncenter.org/article/what-islamists-are-doing-and-saying-covid-19-crisis.
  45. Coppen, Luke; “Will coronavirus hasten the demise of religion – or herald its revival?”, The Spectator, The lockdown is testing believers of all stripes, 2020, available in: https://www.spectator.co.uk/article/will-coronavirus-cause-a-religious-resurgence-or-its-ruination.
  46. Simon Dein, (2020) COVID19, mental hearth and religion: an agenda for future research, available in: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13674676.2020.1768725.
  47. OlonadeabChristiana O.AdetundeaOluwakemi S.IwelumorcdMercy I.OzoyaaTayo O.Georgea; “Coronavirus pandemic and spirituality”, in southwest Nigeria: A sociological analysis, Published online 2021 Mar 15, doi: 10.1016/j.heliyon.2021.e06451.
  48. Longley, S., Watson, D., & Noyes, R.; “Assessment of the hypochondriasis domain: The multidimensional inventory of hypochondriacal traits (MIHT)” Psychological Assessment; 17(1), 3, 2005.