نظریة حاکمیت جهان‌بینی دینی بر دانش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد حوزة علمیه قم و دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

رویکردهای مختلفی نسبت به چگونگی تحقق علم دینی توسط موافقان این نظریه مطرح شده است که نظریة دکتر مهدی گلشنی با عنوان «حاکمیت جهان‌بینی دینی بر دانش» از جملة این نظریات می‌باشد. طبق این دیدگاه همة علوم تجربی دارای دو جزء اصلی است؛ بخش نخست همان آزمایش، تجربه و مشاهده است که در همة کشورها یکی است و بخش دیگر تعمیم داده‌هاست که متأثر از مبانی متافیزیکی می‌باشد؛ بر این اساس علم به صرف تجربه به دست نمی‌آید، بلکه مبانی متافیزیکی نقش مهمی را در شکل‌گیری علم دارند و علم خنثا وجود ندارد. هویت و گونه‌های مبانی متافیزیکی متفاوت است؛ زیرا مبانی متافیزیکی می‌تواند از فلسفه‌های الهی یا الحادی متأثر باشد. در این صورت، چنانچه مبانی متافیزیکی علم بر گرفته از دین باشد، آن علم، دینی خواهد بود و چنانچه مبانی متافیزیکی علم برگرفته از غیر دین - اعم از جهان‌بینی سکولار و فلسفه‌های الحادی - باشد، آن علم سکولار خواهد بود.
البته این دیدگاه با اشکالات و انتقادهایی چون مشخص‏نبودن گونه‌های مختلف پیش‌فرض، اینکه چه نوع پیش‌فرض‌هایی در مقام گردآوری و چه نوع در مقام داوری تأثیرگذارند، عدم ارائه معیار در اینکه چه میزان از این پیش‌فرض‌ها معللانه و چه میزان مدللانه در نظریه‌ها تأثیر می‌گذارند و نسبی‌گرایی در معرفت‌های تجربی روبروست.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. گلشنی، مهدی؛ از علم سکولار تا علم دینی؛ چ هفتم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393.
    2. ـــــــــــــــ؛ قرآن و علوم طبیعت؛ چ پنجم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390.
    3. ـــــــــــــــ؛ علم دین و فلسفه؛ چ اول، تهران: کانون اندیشه جوان، 1393.
    4. ـــــــــــــــ؛ «چرا علم دینی»؛ مجله اسراء، ش2، سال سوم، 1389.
    5. ـــــــــــــــ؛ «علم و دین» (قسمت اول در دیدار با دکتر گلشنی)؛ معارف، ش64، اسفند 1387.
    6. ـــــــــــــــ؛ «فعالیت علمی عین دینداری است: گفتگوی تبیان با دکتر مهدی گلشنی»، در www.tebyan.net82.14.2
    7. ـــــــــــــــ؛ کرسی نظریه‏پردازی علم دینی توسط دکتر گلشنی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 21/3/1394.
    8. ـــــــــــــــ؛ مقصود از علم دینی چیست؟ علم وفناوری 28/3/91.

    9 . جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آئینه معرفت؛ تنظیم حمید پارسانیا؛ چ پنجم، قم: مرکز نشر اسراء، 1386.

    1. خسروپناه، عبدالحسین؛ درجستجوی علوم انسانی اسلامی؛ ج1، قم: نشر معارف، 1392.
    2. حسنی، سیدحمیدرضا، مهدی علی‏پور و محمدتقی موحد ابطحی؛ علم دینی دیدگاه‏ها و ملاحظات، چ سوم، قم: پژوهشکده حوزه ودانشگاه، 1384.
    3. غزالی، ابوحامد محمد؛ احیاء علوم الدین؛ ج1، چ دوم، لبنان: بیروت دارالفکر، 1400ق.
    4. ملاصدرا، شرح اصول کافی، ج2، ترجمه محمد خواجوی، چ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
    5. مجلسی، بحار الانوار، ج2و ج 27، چاپ دوم، بیروت موسسه الوفاء، 1403.
    6. زرشناس، شهریار؛ سلسله نشست‌های نقدی بر علوم انسانی، خبرگزاری نسیم 3/3/1393
    7. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام، 1378.
    8. نشریه علمی خبری، نامه علم و دین گفتگو در زمینه علم و دین و علم دینی، پائیز 1384 تا تابستان 1385 شماره29-32، تهران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    9. کرسی نظریه‌پردازی، دانشگاه اصفهان ،خبرگزاری فارس، 28/3/1391.