تأملی بر نظریة علم دینی دکتر گلشنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

دربارة معنا و چیستی علم دینی اندیشمندان دیدگاه‌های متعددی ارائه کرده‎اند. این دیدگاه‌ها را به ملاک میزان برخورداری علوم از عناصر و مؤلفه‌های دینی‏بودن، می‌توان به سه رویکرد کلان حداقلی، میانی و حداکثری تقسیم کرد.
دکتر گلشنی از جمله اندیشمندانی است که می‌توان پاسخ وی به سؤال از معنا و چیستی علم دینی را در رویکرد میانی دسته‌بندی کرد. ایشان دینی‏شدن علوم را از طریق تأثیرگذاری پیش‌فرض‌ها در دو سطح کلان تولید دانش و جهت گیری و کاربرد آن تصور کرده است و تأثیرگذاری در سطح اول را در مراحل الف) انتخاب مسئلة پژوهشی؛‌ ب) مدیریت و امور اجرایی فعالیت‏های علمی؛ ج) نظریه‏پردازی و جمع‏بندی نتایج تجارب علمی؛ د) ارائۀ نظریه‌های علمی و گسترش و ترویج آنها؛ هـ) تفسیر یا ارزیابی نظریه‌های علمی، می‌داند.
بر این اساس وی نه تنها به تأثیرگذاری پیش‌فرض‌ها در مقام کشف باور دارد، بلکه این تأثیرگذاری را در مقام نظریه‌سازی و داوری نیز مطرح می‌کند. نوشتار حاضر بر آن است که از سه منظر مبادی تصوریه، تصدیقیه و اصل نظریه به تبیین و بررسی دیدگاه دکتر گلشنی بپردازد. حاصل تأمل در محور مبادی، ابهام در تعریف دین، رابطه علم و دین، میزان این ارتباط، مبنای معرفت‌شناختی و روش‌شناختی است. همچنین در محور اصل نظریه، به سه ابهام جواز و بایایی، سنخ استفاده از مبانی و چگونگی استفاده از مبانی در علوم انسانی اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. باقری، خسرو؛ هویت علم دینی؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382.
    2. بستان، حسین (نجفی) و همکاران؛ گامی به سوی علم دینی؛ ج1، چ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
    3. جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آیینه معرفت؛ چ دوم، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1373.
    4. حسنی، سیدحمیدرضا؛ مهدی علی‌پور، سیدمحمدتقی موحدابطحی؛ علم دینی؛ دیدگاهها و ملاحظات؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.
    5. خسروپناه، عبدالحسین و همکاران؛ در جستجوی علوم انسانی اسلامی؛ ج1، چ اول، قم: دفتر نشر معارف، 1392.
    6. رشاد، علی‌اکبر؛ «معیار علم دینی»؛ فصلنامۀ ذهن، ش33، 1387.
    7. سروش، عبدالکریم؛ اوصاف پارسایان؛ چ سوم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1374.
    8. ــــــــــــــــــ؛ تفرج صنع؛ چ سوم، مؤسسه فرهنگی صراط، 1373.
    9. سوزنچی، حسین؛ معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی؛ چ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1389.
    10. علی‌تبار، رمضان؛ «معیار دینی‏بودن علوم انسانی»؛ علامه طباطبایی، فیلسوف علوم انسانی- اسلامی (مجموعه مقالات به مناسبت روز جهانی فلسفه)؛ به کوشش عبدالحسین خسروپناه؛ چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    11. گلشنی، مهدی؛ «امکان و چگونگی علم دینی»؛ فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش18، 1378.
    12. ــــــــــــــ؛ «آیا علم و دین به دو فرهنگ متقاوت تعلق دارند؟»؛ فصلنامه اسراء، سال چهارم، ش2، 1390.
    13. ـــــــــــــ؛ «علم زیر چتر دین»؛ ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، ش7، پیاپی 55، 1389.
    14. ـــــــــــــ؛ «گفتگوی علم و دین»؛ بازتاب اندیشه، ش8 ، 1379.
    15. ـــــــــــــ؛ از علم سکولار تا علم دینی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1394.
    16. ـــــــــــــ؛ از علم سکولار تا علم دینی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390 (الف).
    17. ــــــــــــ؛ تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385(الف) ه‍ ش.
    18. ــــــــــــ؛ «جریان زیرزمینی ذهن 1و2»؛ بازتاب اندیشه، ش65، شهریور 1384.
    19. ــــــــــــ؛ «جزوة ارائه شده به کارگاه علم دینی»؛ برگزارشده در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تاریخ 21/3/ 94.
    20. ــــــــــــ؛ «در پذیرش علوم از غرب، سطحی عمل کرده‌ایم (عارضه مقاله‌نویسی و بحران تولید علم)»؛‌ ماهنامه علوم انسانی مهرماه، ش۲۰، فروردین ۱۳۹۱.
    21. ــــــــــــ؛ قرآن و علوم طبیعت؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375.
    22. ــــــــــــ؛ «گفتگو در زمینه علم و دین و علم دینی»؛ نامه علم و دین، ش29-32، 1385 (ب).
    23. مجمع عالی حکمت؛ علم دینی دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها؛ قم: انتشارات حکمت اسلامی،‌ 1393.
    24. ملکیان، مصطفی؛ «امکان و چگونگی علم دینی»؛ علوم اجتماعی «روش‏شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)»، ش22، بهار 1379.
    25. ــــــــــــــــ؛ «تأملاتی چند در باب امکان و ضرورت اسلامی‏شدن دانشگاه»؛ نقد و نظر، ش19-20، تابستان و پاییز 1378.