رابطه علم و دین از دیدگاه حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح‌یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی

چکیده

آیت‌الله مصباح در بحث از رابطه علم و دین و اسلامی‌سازی علوم، ابتدا به تفکیک رایج‌ترین معانی علم، دین و رابطه‌ هر یک از گزینه‌های ممکن با یکدیگر پرداخته، معنای منتخب خود را بیان می‌کند. تعریف مورد قبول وی از علم، مجموعه مسائل تشکیل‌شده از موضوع و محمول است که موضوعات آن‌ها زیرمجموعه یک موضوع واحد هستند و پاسخی برای اثبات یا نفی می‌طلبند. علم به این معنا، شامل علوم توصیفی و دستوری هر دو می‌شود و از نظر منبع یا روش تحقیق محدودیتی ندارد؛ بنابراین، برای افراد باورمند به یک دین، متون دینی معتبر هم می‌توانند به‌عنوان یکی از منابع پژوهش علمی استفاده شوند. آیت‌الله مصباح دین را نقشه‌ راه دست‌یافتن به کمال نهایی و برنامه زندگی سعادت‌مندانه می‌داند که مصداق آن در این زمان فقط اسلام ناب است. وظیفه دین بیان حقایق و احکامی است که برای سعادت انسان ضروری باشد؛ از این‌رو شامل تمام رفتارهای اختیاری انسان می‌شود. اجزای دین سلسله‌مراتبی دارندکه هر بخش اجزای فرعی‌تر را تغذیه می‌کند. منبع و روش فهم آموزه‌های دینی نیز محدودیتی ندارد.
از نظر آیت‌الله مصباح، فقط علومی به دینی (و غیردینی) متصف می‌شوند که در موضوع، مسائل، هدف‌ها، مبانی، ارزش‌ها یا روش‌هایشان با یکی از مؤلفه‌های دین (باورها،‌ ارزش‌ها و احکام) مرز مشترک داشته باشند؛ بنابراین، علم دینی علمی است که مبانی عقیدتی و ارزشی دین را در سطوح گوناگون (توصیفی و دستوری) مدنظر قرار می‌دهد و با آن مطابقت دارد یا دست‌‌م با آنها تنافی ندارد. در برابر، نظریه‌های علمی (توصیفی یا دستوری) که یا بر مبانی ضددینی مانند ماتریالیسم، انکار مجردات و انکار روح مستقل از بدن مبتنی‌ هستند یا روش‌ها و رفتارهایی را پیشنهاد می‌کنند که با باورها یا ارزش‌های دینی ناسازگار یا در تضاد هستند، مصداق‌های علم غیردینی یا ضددینی شمرده می‌شوند. باورها، اخلاقیات و احکام عملی دین می‌توانند اصول موضوعه، پاسخ‌ها و دستورالعمل‌های علوم را تحت تأثیر قرار دهند. مهم‏ترین نقشی که دین در علوم دستوری ایفا می‏کند، از راه تأثیر ارزش‌های دینی است.

کلیدواژه‌ها


  1. جوادی‌آملی، عبدالله؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1390.
  2. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه؛ سلسله جزوات حقوق؛ ش9، [بی‌تا].
  3. عبودیت، عبدالرسول؛ «آیا فلسفه اسلامی داریم؟»؛ معرفت ‌فلسفی، ش1-2، س1، پاییز و زمستان 1382.
  4. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ قم: دارالکتب الاسلامیه، [بی‌تا].
  5. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ ج1، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1362.
  6. مصباح‌یزدی، محمدتقی؛ آموزش عقاید؛ ج1، ‌تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1365.
  7. ــــــ؛ آموزش فلسفه؛ ج1، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1370.
  8. ــــــ؛ «سلسله گفت‌وشنودهایی در مورد مباحث بنیادی علوم انسانی: گفتگو با استاد محمدتقی مصباح‌یزدی»؛ فصلنامه مصباح، س2، ش8، 1372.
  9. ــــــ؛ «سلسله درس‌هایی درباره معرفت دینی (2)»؛ فصلنامه مصباح، س6، ش21، 1376.
  10. ــــــ؛ پیش‏نیازهای مدیریت اسلامی؛ ج1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1377.
  11. ــــــ؛ نظریه سیاسی اسلام؛ ج1 و 2، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1378.
  12. ــــــ؛ فلسفه اخلاق؛ تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1381.
  13. ــــــ؛ دین و آزادی؛ قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، 1381.
  14. مصباح‌یزدی، محمدتقی و دیگران؛ «میزگرد فلسفه‌شناسی (3)»؛ معرفت ‌فلسفی، س1، ش3، بهار 1383.
  15. مقداد، فاضل؛ شرح باب حادی عشر؛ قم: مرکز نشر کتاب، 1371.
  16. Schleiermacher, Friedrich; On Religion: Speeches to Its Cultured Despisers; trans. Richard Crouter, Cambridge: Cambridge University Press, 1988.

Mehta, Deepak; “Review of Stanley Jeyaraja Tambiah, Magic, Science, Religion and the Scope of Rationality [The Lweis Henry Morgan Lectures, 1984]”; Contributions to Indian Sociology, New Series 25/2, July-Dec.