تحلیل و ارزیابی مدل شناختی دیدگاه آیت‌الله مصباح‌یزدی در تولید علوم انسانی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

پیشبرد ادبیات علم دینی در وضعیت کنونی بیش از هر چیز مرهون ارائه مدل و خروج از بحث‌های انتزاعی و فلسفی علم دینی است؛ از این رو ارزیابی مدل‌شناسانه الگو‌ها و رویکردهای علم دینی زمینه دست‌یابی به مدلی کارآمد بر پایه شروط لازم وکافی تولید علم را فراهم می‌آورد. مدلی نظا‌م‌مند و منسجم که به لحاظ مفهومی مشتمل بر مبانی، پیش‌فرض‌های متافیزیکی و فلسفی علم و به لحاظ منطقی و روش‌شناختی، مشخص‌کننده و دربرگیرنده بر عناصر و مؤلفه‌های روش‌شناختی تولید علم است. تأثیرگذاری معارف دینی در علوم انسانی از سه راه مبنایی؛ نظام ارزشی و روشی (استخراج علوم انسانی از منابع دینی ـ قرآن کریم و سنت) شواهدی بر قابلیت نظریه علم دینی آیت‌الله مصباح‌یزدی در تولید علوم انسانی اسلامی است. با این حال در ارزیابی مدل شناختی تولید علم، این الگو از حیث کاربست مبانی در روش‌شناسی تولید علم دینی، محدودیت قلمرو دین در گزاره‌های ارزشی، خنثادانستن گزاره‌های توصیفی، نادیده‌گرفتن نقش فاعل شناسا در فرآیند ادراک و عدم تبیین مهم‌‌ترین استلزام‌های روش‌شناسی اجتهادی تا رسیدن به مدل تأسیسی یا تولیدی کارآمد، نیازمند رفع ابهام‌ها، تکمیل و ارتقاست.

کلیدواژه‌ها


  1. ایمان، محمدتقی؛ مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه علوم انسانی، 1388.
  2. ایمان، محمدتقی و احمد کلاته ساداتی؛ روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
  3. باقری، خسرو؛ هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی؛ چ3، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1390.
  4. بستان (نجفی)، حسین؛ گامی به سوی علم دینی؛ چ3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
  5. بلیکی، نورمن؛ طراحی پژوهش‌های اجتماعی؛ ترجمه حسن چاوشیان؛ تهران: نشر نی، 1395.
  6. پارسانیا، حمید؛ «بومی‌شدن علم»؛ پیام حوزه، ش37، بهار 1382.
  7. پرور، اسماعیل؛ «وظایف کارگزاران حوزه در تولید علم و پاسخ به نیازها»؛ پیام حوزه، ش37، بهار 1382.
  8. پناهی، محمدحسین؛ اسلامی‌کردن یا بومی‌کردن علوم اجتماعی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1378.
  9. پیروزمند، علی‌رضا؛ رابطه منطقی دین و علوم کاربردی؛ تهران: امیرکبیر، 1376.
  10. حقیقت، سیدصادق؛ روش‌شناسی علوم سیاسی؛ قم: انتشارات دانشگاه مفید، 1385.
  11. حسنی، سیدحمیدرضا و مهدی علی‌پور؛ پارادایم اجتهادی دانش دینی «پاد»؛ چ3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
  12. خسروپناه، عبدالحسین؛ در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی؛ قم: دفتر نشر معارف، 1393.
  13. _______ ؛ کلام جدید با رویکرد اسلامی؛ قم: دفتر نشر معارف، 1389.
  14. ریاحی، حسین و دیگران؛ «علم دینی، امکان و چگونگی»؛ قبسات، ش34، 1383.
  15. شاملی، عباس‌علی؛ «در جست‌وجوی کشفی نو از روش‌شناسی پژوهش علوم انسانی و اجتماعی»؛ مجله معرفت، ش81، 1383.
  16. شریفی، احمدحسین؛ مبانی فلسفی علوم انسانی اسلامی؛ تهران: آثار مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا آقتاب توسعه، 1393.
  17. علی‌تبار فیروزجایی، رمضان؛ علم دینی ماهیت و روش‌شناسی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
  18. گروهی از نویسندگان‌ زیر نظر محمد‌تقی‌ مصباح‌یزدی؛ فلسفه تعلیم‌ و تربیت اسلامی؛ چ2، تهران: انتشارات مدرسه، 1391.
  19. مجموعه مقالات و مصاحبه‌های برگزیده؛ رابطه ایدئولوژی و فرهنگ اسلامی با علوم انسانی؛ قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۸.
  20. مصباح‌یزدی، محمدتقی؛ «علم و دین، رابطه مرزهای دلالت و انتظارات»؛ مجموعه مقالات وحدت حوزه و دانشگاه و بومی و اسلامی‌کردن علوم انسانی؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، 1378.
  21. ــــــ؛ آموزش فلسفه؛ ج1، چ11، قم: سازمان تبلیغات اسلامی، 1389 (الف).
  22. ــــــ؛ پیش‌نیازهای ‌‌مدیریت‌ اسلامی؛ تحقیق و نگارش غلام‌رضا متقی‌فر؛ چ4، قم: مؤسسه امام خمینی;، ١٣٩١.
  23. ــــــ؛ جستارهایی در فلسفه علوم انسانی از دیدگـاه حـضرت عـلامه آیت‌الله مصباح‌یزدی؛ دبیرخانه همایش مبانی فلسفی علوم انسانی، قم: مؤسسه‌ امام خـمینی;، 1389 (ب).
  24. ــــــ؛ دبیرخانه همایش مبانی فلسفی علوم انسانی، مجموعه مـقالات (قـسمت دوم)؛ بـه کوشش‌ جمعی از نویسندگان، قم: مؤسسه امام خمینی;، ١٣٩١.
  25. ــــــ؛ رابطه علم و دین؛ تحقیق و نگارش علی مصباح؛ قم: مؤسسه امـام خمینی;، ١٣٩٣.
  26. ــــــ؛ درباره پژوهش؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، 1389 (ج).
  27. ــــــ؛ گـفتگوهای هـمایش مبانی فلسفی علوم انسانی؛ به‌کوشش محمود نمازی؛ قم: مؤسسه‌ امـام خـمینی;، ١٣٩١‌.
  28. ــــــ؛ سخنرانی در کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی؛ در تاریخ 31/2/1391.
  29. ــــــ؛ سخنرانی در هشتمین هم‌اندیشی وحدت حوزه و دانشگاه؛ 29/9/1389 (د).
  30. ــــــ؛ مجموعه سخنرانی‌ها، علم دینی؛ جلسه ششم، 25/3/1391.
  31. ــــــ؛ «الزامات طرح جامع تحول در علوم انسانی»؛ پاسدار اسلام، س31، ش368، 1391.
  32. ــــــ؛ «تبیین مفهوم مدیریت اسلامی»؛ فرآیند مدیریت و توسعه، ش6، دوره 4، 1371.
  33. ــــــ؛ «سلسله گفت و شنودهایی در مورد مباحث‌ بنیادی علوم انسانی»؛ مصاحبه‌کننده: هاشم ندایی؛ نشریه مصباح، ش٨، ١٣٧٢.
  34. ملایری، محمدحسین و منیرالسادات میرنظامی؛ محل‌های نزاع در علم دینی؛ تهران: پنگان، 1396.
  35. میرباقری، سیدمحمدمهدی؛ جهت‌داری علوم (بررسی حوزه معرفت‌شناسی علم، جلسه دوم)؛ قم: دفتر جنبش نرم‌افزاری و توسعه علوم اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1384.
  36. ــــــ؛ علوم دینی و ملاک دینی‌بودن آن؛ در مناظره‌‌هایی در باب علم دینی، به ‌کوشش خسرو باقری؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1391.
  37. ــــــ؛ «گفتگو، چالش بر اسلامیت علوم حوزوی»؛ کتاب نقد، ش33، 1383.