وحی؛ تجربه یا رؤیاهای رسولانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

چیستی وحی و قرآن ازجمله مباحث مهم نظری است که همواره در فلسفه، کلام و عرفان اسلامی مطرح بوده است. این مسئله در عصر جدید اهمیت مضاعفی پیدا کرده و باحثان زیادی را در الهیات و فلسفه دین به خود مشغول کرده است. ازجمله متعاطیان این عرصه دکتر عبدالکریم سروش است که در دو مرحله دیدگاه خود را عرضه کرده است. وی در گام نخست وحی را از سنخ تجربه دینی قلمداد کرده و در گام دوم وحی را رؤیا و قرآن را روایت رؤیاهای رسولانه خوانده است. مقاله حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی این دو دیدگاه و نسبتشان را بررسیده و به داوری بنشیند. نتیجه حاصله این است که اگرچه بین دو رای یاد شده می‌توان هماهنگی برقرار کرد، لیکن هیچ‌کدام در باب وحی رسالی صائب نبوده و گرفتار اشکالات و مغالطات عدیده و انحاء تعارض با عقل، قرآن و سنّت است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    ** نهج البلاغه.

    1. ابن‌فارس، ابوالحسین احمدبن زکریا؛ معجم مقائیس‌اللغة؛ تحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون؛ قم: مکتب الأعلام الإسلامی، 1404ق.
    2. احمدی، احمد؛ پادزهر در دفع انکار نزول وحی؛ قم: بوستان کتاب، 1383.
    3. آلستون، ویلیام، پى، «تجربه دینى و باور دینى»، ترجمه امیر مازیار؛ نقد و نظر؛ سال ششم، ش23 و 24، تابستان 1379، ص146 ـ 161.
    4. باربور، ایان، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، چاپ اول، 1362.
    5. بحرانى، سید هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج1، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416 ق.
    6. برزگر، فائزه و حمیدرضا آیت‌اللهی، «کشف مغالطات در پردازش ایده بی‌صورتی وحی»، معرفت کلامی، سال ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1394، ص117 ـ 135.
    7. پترسون، مایکل، ویلیام هاسکر، بروس رایشنباخ، دیوید بازینجر، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی، ابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو، چاپ سوم، 1379.
    8. پراودفوت، وین، تجربه دینى، ترجمه عباس یزدانى، قم، طه، چاپ اول 1377.
    9. جوادی آملی، عبدالله، وحی و نبوت در قرآن، قم، اسراء، چاول، 1381.
    10. الرازى، فخرالدین ابوعبدالله محمد‌بن‌عمر، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، 1420ق.
    11. ربانى گلپایگانى، على، نقد نظریه بسط تجربه نبوی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول 1382.
    12. رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم، الشهیر بتفسیر المنار، ج11، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق =۱۹۹۳م.
    13. ساجدی، ابوالفضل، «وحی‌شناسی مسیحی با گذری بر وحی قرآنی»، قبسات، ش47، ص140 ـ 143، بهار 1387.
    14. ساجدی، ابوالفضل؛ زبان دین و قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، چاپ اول، 1383.
    15. سروش، عبدالکریم، «اسلام، وحی و نبوت»، نشریه آفتاب، تهران، ش 15، اردیبهشت 1381.
    16. ـــــ ، «بسط تجربه نبوی»، کیان، ش39، 1376، ص4 ـ 11.
    17. ـــــ ، «دین اقلی و اکثری»، کیان، ش 41، 1377، ص2 ـ 9.
    18. ـــــ ، بسط تجربه نبوی، تهران، صراط، چاپ سوم، 1378.
    19. ـــــ ، رؤیاهای رسولانه، ۱۷ خرداد ۱۳۹۲ خورشیدی.
    20. سعیدی روشن، محمد باقر، وحی‌شناسی، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش واندیشه معاصر، چاپ اوّل: بهار 1378.
    21. شاکرین، حمیدرضا، «روش آزمون صدق کشف و شهود عرفانی»، کتاب نقد، سال دهم تابستان و پاییز 1387، شماره 47و48، ص73 ـ 90.
    22. شاکرین، حمیدرضا، براهین اثبات وجود خدا در نقدی بر شبهات جان هاسپرز، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1385.
    23. صادقى، هادى، در آمدی بر کلام جدید، قم، معارف و طه، چدوم، 1383.
    24. صدوق، محمدبن علی ابن‌بابویه، التوحید، تحقیق هاشم حسینى، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1398 ق.
    25. طباطبایى، سید محمد حسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن، ج6، 8، 12، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق.
    26. عبده، محمد، رسالة التوحید، مصر، مکتبه و مطبعه محمد علی صبیح و اولاده، ۱۹۶۵م=۱۳۴۴.
    27. فضلی، قادر، «نادر نگری: نقد مقاله خاتمیت آقای عبدالکریم سروش»، قبسات، ش 26، بهار 1382، ص81 ـ 95.
    28. فیروزآبادى، مجدالدین محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، ج4، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۹ ـ ۱۴۲۸ق =۲۰۰۸ م =۱۳۸۷.
    29. الفیومی، احمد‌بن‌محمد، المصباح المنیر، القاهره، وزاره المعارف، الطبعه السابعه، 1927م.
    30. قریشی، سیدعلى اکبر، قاموس قرآن، ج4، تهران،‌دار الکتب الإسلامیه، 1371.
    31. کلینى، محمدبن یعقوب؛ اصول کافی؛ تصحیح علی اکبر غفارى و محمد آخوندى؛ ج1، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
    32. مصباح یزدى، محمدتقى، معارف قرآن، ج4، (راه و راهنماشناسی)، قم؛ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی Š، 1389.
    33. مطهرى، مرتضى، خاتمیت، تهران: صدرا، 1375.
    34. ـــــ ، مجموعه آثار، ج2، تهران: صدرا، چاپ یازدهم، 1383.
    35. ـــــ ، مجموعه آثار، ج3، تهران: صدرا، چاپ دهم، 1382.
    36. مفید؛ محمدبن نعمان، تصحیح اعتقادات الامامیة، قم: چاپ اول، کنگره بین‌المللی شیخ مفید، 1413ق.
    37. مکارم شیرازى، ناصر، پیام قرآن، ج1، قم، مدرسه الامام امیرالمؤمنین، 1370.
    38. ـــــ ، «انوار الفقاهه»، کتاب البیع، الجزء الاول، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین†، قم، مدرسة الاما م علی‌بن‌ابیطالب†، 1388.
    39. نصری، عبدالله، نقدی بر رؤیاهای رسولانه، تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1395.
    40. Alston, W.; "Perceiving God", Philosophy of Religion: The Big questions; Ed: by, Elnore Stamp and Micheal J. Murray, Blackwell Publishers, 1994.
    41. Davis, Cooline Franks; "The Evidential Force of Religious Experience", Oxford University Press, 1989.
    42. Katz, Steven T.; "Language, Epistemology and Mysticism", in Mysticism and Philosophical Analysis; ed. Katz. Oxford: Oxford University Press, 1978.