تحول جایگاه جرم سیاسی در نظام حقوقی ایران بعد از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

«جرم سیاسی» اصطلاحی در حقوق مدرن است که در برابر جرم عادی بکار می‌رود و دو روش برای بازشناسی آن از جرائم عادی وجود دارد: «روش احصا» و «روش ضابطه». در روش اخیر، سه ضابطه مهم وجود دارد؛ ضابطه ذهنی، عینی و تلفیقی. پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، اصل 168 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به جرائم سیاسی و مطبوعاتی اختصاص یافت که قانون‌گذار عادی را موظف به تعریف جرم سیاسی و نحوه انتخاب، شرایط و اختیارات هیئت‌منصفه کرد. به دنبال این تکلیف قانونی و تلاش‌های مکرر صورت گرفته توسط مراکز علمی و سازمان‌ها و نهادهای مختلف، در سال 1395 قانون جرم سیاسی تصویب گردید. در فقه اسلامی نزدیک‌ترین عنوان به جرم سیاسی که در حقوق مدرن مطرح‌شده جرم «بغی» است. از نظر تعریف بین جرم بغی و جرم سیاسی تفاوت‌ها و شباهت‌هایی وجود دارد. اما در این که بغی مصداقی از جرم سیاسی به مفهوم امروزی باشد تردیدی نیست. هرچند به نظر می رسد قانون‌گذار در قانون سال ۱۳۹۲ رویه تفکیک بین جرم سیاسی و بغی را در پیش گرفته است که این رویه قابل نقد است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن قدامه، عبدالرحمن؛ الشرح الکبیر؛ [بی‌جا]: دارالکتب العلمیه، [بی‌تا].
  2. الاندلسی، ابن حزم؛ المحلی؛ [بی‌جا]: دارالجیل، [بی‌تا]،
  3. الحلی، الحسن بن یوسف؛ تحریر الاحکام؛ [بی‌جا]: مؤسسه آل البیت، [بی‌تا].
  4. الحلی، الحسن بن یوسف؛ تذکرة الفقهاء؛ [بی‌جا]: المکتبه المرتضویه، [بی‌تا].
  5. الحلی، ‌محمدبن ادریس؛ ‌السرائر؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، [بی‌تا].
  6. زینلی، محمدرضا؛ جرم سیاسی و حقوق جزای اسلامی؛ چ1، تهران: انتشارات امیر‌کبیر، 1378.
  7. السرخسی، شمس الدین؛ المبسوط؛ بیروت: دارالفکر، 1440ق.
  8. الطوسی، محمد بن الحسن؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ [بی‌جا]، المکتبه المرتضویه، [بی‌تا].
  9. الطوسی، محمد بن الحسن؛ النهایه و نکتها؛ ج2، قم:، مؤسسه النشر الاسلامی، [بی‌تا].
  10. العاملی، زین الدین بن علی؛ ‌مسالک الافهام؛ چ1، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1414 ق.
  11. عوده، عبدالقادر؛ التشریع الجنائی الاسلامی؛ بیروت:، دارالکتاب العربی، [بی‌تا].
  12. الفاضل، محمد؛ محاضرات فی الجرائم السیاسیة؛ [بی‌جا]، دار الجلیل، 1962م.
  13. فیض الاسلام، سید علی‌نقی؛ ترجمه و شرح نهج‌البلاغه؛ تهران: انتشارات فقیه، 1379.
  14. کاشف الغطاء جعفر؛ کشف الغطاء؛ [بی‌جا]، [بی‌نا]، [بی‌تا].
  15. النووی، محیی الدین بن شرف؛ المجموع فی شرح المهذب؛ ج19، بیروت: دارالفکر، [بی‌تا].