عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی/ مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی
چکیده
اگرچه از گذشتههای دور بر، علوم رایج در حوزههای علمیه، علوم دینی اطلاق میشده است و پیش از انقلاب نیز افرادی مانند شهید مطهری از آن سخن گفتهاند، اما پس از انقلاب اسلامی ایران تحولاتی در این مطالعات پدید آمد که بررسی مجدد آنها را ضروری مینماید. نوشتار حاضر با روش آماری در صدد تبیین آن است. پس از تأکید رهبران انقلاب (امام و رهبری) بر ضرورت تولید علوم انسانی اسلامی و تأسیس نهادها و پژوهشگاههایی در راستای تحقق آن، بحثهای زیادی از سوی مخالفان و موافقان وارد ادبیات علمی شد و سه رویکرد عمده در موافقت با علوم انسانی اسلامی شکل گرفت. این جریانها با وجود کاستیها و فاصله با نقطه مطلوب، به توفیقات زیادی نائل آمده و به لحاظ کمی و کیفی گامهای اثرگذاری را در سه محور نقد علوم انسانی رایج (شامل نقدهای معرفتی، اخلاقی، دینی و کارکردی، پژوهشهای تام و وافر در بارۀ پیراانگارههای علوم انسانی (شامل تبیین دقیق رابطه علم و دین و ماهیت علوم انسانی اسلامی و معیار دینی بودن، امکان، جواز و مطلوبیت و ضرورت علوم انسانی)؛ تولید رشتههای علوم انسانی اسلامی برداشتهاند. مطالعات آماری اگرچه از فراوانی تولیدات در دو محور اول حکایت دارد، اما بازپژوهی و عمقبخشی به این مطالعات یک ضرورت انکارناپذیر است. همچنین لازم است با عنایت به شاخصهای اسلامیت علوم، برای تحقق آنها تلاش بیشتری صورت گیرد؛ بهویژه بر استخراج مبانی عام علوم انسانی مطلوب و مبانی خاص رشتههای علوم انسانی از قرآن، تمرکز شود که در تولید علوم انسانی اسلامی، نقش محوری دارد.
ایمان، محمدتقی؛ پارادایمهای علوم انسانی غربی و اسلامی»؛ علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی-اسلامی، ج2، به کوشش عبدالحسین خسروپناه؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
باقری، خسرو، هویت علم دینی؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382.
بستان، حسین (نجفی) و همکاران؛ گامی به سوی علم دینی؛ ج1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
ترخان، قاسم؛ «انکار علم دینی در محک نقد»، قبسات؛ دوره 20، شماره 75، بهار 1394.
ـــــــــــ؛ «سطوح سکولار علوم تجربی»، کتاب نقد، تابستان و پاییز 1389، ش55-56.
ـــــــــــ؛ درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی با تأکید بر علوم انسانی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
جوادی آملی، عبدالله؛ «فلسفه الهی و محال بودن علم غیردینی»، فصلنامه کتاب نقد؛ ش69، 1392.
ـــــــــــ؛ شریعت در آینه معرفت؛ قم: نشر فرهنگی رجاء، 1392.
جوادی آملی، مرتضی؛ «تبیین نظریۀ حضرت آیتالله علامه جوادی آملی»، فصلنامه کتاب نقد؛ ش69، 1392.
خامنهای، سیدعلی؛ نرم افزار حدیث ولایت.
خسروپناه، عبدالحسین و همکاران؛ در جستجوی علوم انسانی اسلامی؛ ج 1؛ قم: دفتر نشر معارف، 1392.
سروش، عبدالکریم؛ «راز و ناز علوم انسانی»؛ 1389، در:
http:// drsoroushh. blogfa. com/post-21. aspx.
ـــــــــــــــــ؛ تفرج صنع؛ تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1373.
سوزنچی، حسین؛ معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1389.
شریفی، احمدحسین؛ مبانی علوم انسانی اسلامی؛ تهران: آفتاب توسعه، 1394.
فروند، ژولین؛ نظریههاى مربوط به علوم انسانى؛ ترجمه علىمحمد کاردان؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1372.
گلشنی، مهدی؛ از علم سکولار تا علم دینی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار ج22، قم: انتشارات صدرا، 1387.
نصر، سیدحسین؛ نیاز به علم مقدس؛ ترجمه حسن میانداری؛ قم: طه، 1379.