انقلاب اسلامی و رونق علوم سیاسی در حوزه‌های علمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

بحث رابطه روحانیت با علوم جدید به‎ویژه دانش سیاسی از قدمت بسیاری برخوردار نیست. برای نخستین بار روحانیت، در ورای منازعات فکری ‌سیاسی مشروطه‌طلبان و مشروعه‌خواهان در باب تعامل یا تهافت سنت و مدرنیته، به مسئله فرعی‌تری نیز پرداخت و آن، این بود که آیا می‌توان وجهی دینی برای علوم جدید تعریف کرد یا نه؟ برخی عالمان دینی بنا به دلایل مختلفی که عمدتاً نشان‌دهنده وابستگی دینی و تأویل دین‏مدارانه آنان از تعلیم و تربیت سنتی بود با انجام اصلاحاتی در این حوزه مخالفت ورزیده، به تکفیر علوم جدید پرداختند. در برابر آنان، برخی دیگر با قرائتی متفاوت از همگنان سنتی خود، به انجام اصلاحاتی در این حوزه امیدوار و خواهان بسط این علوم در میان مردم شدند. با این همه، این گفت‏وگوها هیچ گاه به دغدغه اصلی آنان در سال‎های پس از مشروطه به این سو تبدیل نگردید و آنان همانند گذشته به طرح «مباحثی» در حاشیه‌های گفت‏وگوهای فقهی خود درباره سیاست پرداختند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی که روحانیت تلاش کرد زندگی سیاسی را بر اساس نشانه‌های سیاسی نص اسلامی صورت‏بندی نماید، به ناچار به تولید شاخه‌هایی از دانش سیاسی پرداخت که تا کنون سابقه نداشت. با این همه، بافت دانش‌هایی که در این دوره تولید شد، با آنچه در محافل دانشگاهی رواج داشت، تفاوت‌های مهمی پیدا می‌کرد که در این مقاله به بررسی این تحولات و تفاوت‌ها خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها


  1. بابی، سعید؛ هراس بنیادین؛ ترجمه غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
  2. بشیریه، حسین؛ آموزش دانش سیاسی؛ چ3، تهران: مؤسسه پژوهشی نگاه معاصر، 1382.
  3. ـــــ؛ «مسائل اساسی در فلسفه سیاسی»، دولت عقل؛ تهران: مؤسسه نشر علم نوین، 1374.

بهروزی لک، غلامرضا؛ «نسبت کلام سیاسی و فلسفه سیاسی»، مجله علوم سیاسی؛ ش22، تابستان 1382.

  1. پارسانیا، حمید؛ «تأملی بر جایگاه فلسفه سباسی در حوزه»، پگاه حوزه، ویژه حوزه‌های علمیه، ش63.
  2. جعفری، محمدتقی؛ عرفان اسلامی؛ تهران: نشر کرامت، چاپ دوم، بی‌تا..
  3. جهاد تقی صادق؛ الفکر السیاسی العربی الاسلامی؛ بغداد: دارسه فی ابرز الاتجاهات الفکریه، 1993م.
  4. خامه‌گر، محمد؛ ساختار هندسی سوره‌های قرآن؛ تهران: امیرکبیر، 1382.
  5. رجایی، فرهنگ؛ معرکه جهان‌‌بینیها؛ تهران: احیای کتاب، 1373.
  6. رودگر، محمدجواد؛ «عرفان و سیاست»، مجله تخصصی عرفان؛ ش15، بهار 1387.
  7. زیباکلام، صادق؛ مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی؛ چ3، تهران: روزنه، 1375.
  8. سروش، عبدالکریم؛ بسط تجربه نبوی؛ تهران: صراط، 1378.
  9. طباطبایی، سیدجواد؛ درآمدی فلسفی به تاریخ اندیشه سیاسی در ایران؛ چ3، تهران: کویر، 1372.
  10. ـــــ؛ زوال اندیشه سیاسی در ایران؛ تهران: کویر، 1373.
  11. فوکو، میشل؛ ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند؛ ترجمه حسین معصومی همدانی؛ چ2، تهران: نشر نی، 1378.
  12. فیرحی، داود، «وضعیت علم سیاست در حوزه علمیه قم»، همایش وضعیت آموزش و پژوهش علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران؛ 26و27 اردیبهشت 1386، تالار شیخ مرتضی انصاری دانشگاه تهران، در: http://WWW.ipsa. ir/fa/document/conferenceabstracts. pdf
  13. کمالی، مسعود؛ جامعه مدنی: دولت ونوسازی در ایران معاصر؛ ترجمه کمال پولادی؛ چ1، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1381.
  14. مدنی، محمد محمد؛ المجتمع الاسلامی کما تنظمه سوره النساء؛ مصر: دار الفکر، 1991م.
  15. مصفا، نسرین؛ سیری در تحولات آموزش و پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، نقش عوامل تأثیرگذار سطح کلان؛ ‌تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1385.
  16. ملکیان، مصطفی، «حوزه‌های معرفتی ناظر به زبان»، نشست فلسفه تحلیلی و علم اصول؛ 11/7/81.
  17. مهدوی زادگان، داود؛ «وجه پرسش برانگیزی انقلاب اسلامی در اندیشه سکولار»، غرب و انقلاب اسلامی؛ ج1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1387.
  18. الموسوی الخمینی، روح‌الله؛ شرح فصوص الحکم؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار و امام خمینیŠ، 1381.
  19. واعظی، احمد؛ شهید صدر و نظریه تفسیر متن؛ قم: کنگره بین المللی آیت الله العظمی شهید صدر، ‌دی ماه، 1379.
  20. یزدانی مقدم احمد رضا، ( گفت‏وگو)، مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده اندیشه و علوم سیاسی، مورخ 4/7/1389.