رابطه دانش کلام با نظام اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 

چکیده

تحقق کارکرد‌های اصلی نظام اسلامی یعنی رهبری سیاسی، آموزش دینی و تهذیب روحی در گرو ارتباط عمیق نظام با دانش کلام و عقاید است. پویایی این دانش نیز درگرو حضور فعال در جامعه و تحقق زمینه‌ کارکردهای یادشده است؛ به گونه‌ای که بتواند نیروهای انسانی کارآمد و توانمند برای اداره حکومت دینی بسازد و جامعه اسلامی را برای پذیرش آن آماده کرده، ارکان اجتماع شامل حاکمان، کارگزاران و مردم را به تهذیب روحی و اخلاقی رهنمون شود. در جمهوری اسلامی با وجود فراز و فرودهای سیاسی و اجتماعی می‌توان به تأثیر و تأثر و ترابط آن دو پرداخت و نقش مباحث کلامی و عقیدتی در اصول، مبانی فکری و امور فرهنگی و سیاسی نظام اسلامی را نشان داد. در مقابل، نظام اسلامی می‌تواند با ایجاد بسترها و زمینه‌های رشد، توسعه و تحول کمّی و کیفیِ این دانش دینی، نقش‌آفرین و مؤثر باشد. طرح این گونه مباحث و توجه به آسیب‌ها و بایسته‌ها زمینه‌ساز خروج دانش کلام از حالت انتزاعی و ورود آن به ابعاد مختلف زندگی مردم است که از آن به «کلام اجتماعی» تعبیر می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    **  نهج‌البلاغه.

    1. ابراهیمی ابراهیم؛ «نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای تمدن نوین اسلامی؛ کنکاشی در نظرات مقام معظم رهبری »؛ نشریه علوم انسانی اسلامی صدرا؛ ش11-12، پاییز وزمستان 1393.
    2. الگار، حامد؛ دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجار؛ ترجمه ابوالقاسم سرّی؛ چ4، تهران: توس، 1396.
    3. ایزدهی، سیدسجاد؛ «تحول فقه سیاسی بعد از انقلاب اسلامی»، کتاب نقد؛ ش81-82، زمستان 1395 بهار 1396.
    4. پرهیزکار، غلامرضا؛ انقلاب اسلامی و رشد مهدویت در ایران؛ چ1، قم: مؤسسه امام آموزشی و پژوهشی خمینیŠ، 1389.
    5. توال، فرانسوا؛ ژئوپولتیک شیعه؛ ترجمه کتایون باصر؛ چ1، تهران: دفتر نشر ایستار، 1383.
    6. جبرئیلی، محمدصفر و جعفر علی‌نقی؛ «گستره کاربرد قاعده حکمت در مسائل کلامی» فصلنامه کلام اسلامی؛ ش99، سال25، ش3، پاییز 1395.
    7. جبرئیلی، محمد صفر؛ سیری در تفکر کلامی معاصر؛ چ1، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
    8. ـــــ؛ سیر تطور کلام شیعه؛ دفتر دوم از عصر غیبت تا خواجه نصیر طوسی؛ چ2، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
    9. جعفریان رسول؛ جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران؛ چ4، از روی کار آمدن محمد رضا شاه تا پیروزی انقلاب، تهران،  خانه کتاب، 
    10. جمعی از نویسندگان؛ انقلاب اسلامی ایران، چ18، تهران: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، 1385.
    11. جوادی آملی، عبدالله؛ آوای توحید: شرح نامه امام خمینیŠ به گورباچف؛ تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینیŠ، 1372.
    12. ـــــ؛ بنیان مرصوص امام خمینی در بیان و بنان؛ چ2، قم: نشر اسراء، 1378.
    13. ـــــ؛ ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت؛چ1، قم: مرکز نشر اسراء، 1378.
    14. حاجی‌زاده، یدالله؛ تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی «مجموعه مقالات»؛ به کوشش یدالله حاجی‌زاده و محمدحسین دانش کیا؛ (ج8) چ1، قم، نشرمعارف، 1394.
    15. .حر العاملی، محمدبن حسن؛ وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة؛ ط6، طهران: المکتبة الاسلامیة، 1367.
    16. حکیمی محمدرضا؛ بعثت، غدیر، عاشورا، مهدی؛ چ14، تهران: دلیل ما، 1383.
    17. خالقی نژاد، امیرحسین؛ نقش سیاسی علمای شیعه در عصر قاجار؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1390.
    18. خامنه‌ای، سیدعلی، اجوبة الاستفتائات؛ ط. الثالثه، بیروت: الدار الاسلامیه، 1420.
    19. ـــــ؛ روح توحید: نفی عبودیت غیر خدا؛ چ1، تهران: مؤسسه جهادی صهبا، 1394.
    20. ـــــ؛ حوزه و روحانیت در نگاه رهبری (بیانات مقام معظم رهبری از سال 1368 تا 1388)؛ تهیه و تنظیم اداره ارتباطات دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه، چ2، قم، 1390.
    21. ـــــ؛ انسان 250ساله بیانات مقام معظم رهبری درباره زندگی سیاسی- مبارزاتی ائمه معصومین علیهم السلام؛ ویرایش دوم، چ14، تهران: مؤسسه جهادی مرکز صهبا، 1391.
    22. ـــــ؛ IR (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی))، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی.
    23. ـــــ؛ طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن کریم؛ ویرایش دوم، چ1، تهران: مؤسسه جهادی مرکز صهبا، 1392.
    24. ـــــ؛ همرزمان حسین (ده گفتار در تحلیل مبارزات سیاسی امامان معصوم)؛ چ1، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی، 1396.
    25. خسروپناه، عبدالحسین (به کوشش)؛ فلسفه‌های مضاف؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    26. خمینیŠ، سیدروح الله؛ ولایت فقیه؛ چ8، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ، 1378.
    27. ـــــ؛ صحیفه امام؛ ج22، چ4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ،
    28. رضاپور، مهتاب؛ تربیت‌یافتگان فرهنگ عاشورا، چشمه خورشید (مجموعه مقالات کنگره بین المللی امام خمینیŠ و فرهنگ عاشور)، تهران: مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینیŠ، 1374.
    29. رضوی، رسول؛ «ادوار تاریخی علم کلام»، مجموعه مقالات فلسفه علم کلام؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیŠ، 1394.
    30. سبحانی، جعفر؛ مدخل مسائل جدید در علم کلام؛ ج1، چ1، قم: مؤسسه امام صادق†، 1379.
    31. سیستانی، سیدعلی؛ نشریه افق حوزه، ضمیمه مدرسین؛ خرداد 1394.
    32. السیوطی، جلال‌الدین؛ جامع الاحادیث (الجامع الصغیر وزوائده والجامع الکبیر)؛ جمع و ترتیب عباس احمد صقر، احمد عبدالجواد؛ ج3، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    33. شبیری زنجانی، سیدموسی؛ جرعه ای از دریا؛ ج3، قم: مؤسسه کناب شناسی شیعه، 1392.
    34. شفیعی‌فر محمد؛ انقلاب اسلامی: ماهیت، زمینه‌ها و پیامدها؛ چ1، قم. نشر معارف، 1391.
    35. الصافی الگلپایگانی، لطف‌الله؛ منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر؛ چ2، قم: مکتبه المرجع الدینی آیت الله العظمی الصافی الگلپایگانی، 1428ق.     
    36. صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ کمال الدین وتمام النعمة: تهران، دارالکتب الاسلامیه،1395ق، دوم.
    37. صفایی حائری، علی (عین صاد)؛ درسهایی از انقلاب؛ دفتر اول «انتظار»؛ چ2، قم: انتشارات لیلة‌القدر، 1387.
    38. طباطبایی، سید محمدحسین؛ تعالیم اسلام؛ به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1387.
    39. ـــــ؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم: منشورات جماعة المدرسین فى الحوزه العلمیه، [بی‌تا].
    40. فرزندی عباسعلی؛ صدور انقلاب از منظر امام خمینی؛ چ1، تهران: کانون اندیشه جوان، 1394.
    41. محقق داماد، سید مصطفی؛ مکتب اجتهادی آخوند خراسانی؛ چ1، تهران: نشر علوم اسلامی، 1397.
    42. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه،
    43. مددی، سیداحمد؛ نگاهی به خاستگاه و علل پیدایش علم اصول، جایگاه‌شناسی علم اصول؛ ج1، تهیه و تنظیم معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم، به کوشش حمیدرضاحسینی و مهدی علی پور؛ قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1385.
    44. مشکور، محمدجواد؛ فرهنگ فرق اسلامی؛ مقدمه وتوضیحات کاظم مدیرشانه‌چی؛ مشهد: بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، 1387.
    45. مصباح یزدی، محمدتقی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن؛ تدوین و نگارش قاسم شبان‏نیا؛ چ4، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1388.
    46. ـــــ؛ خداشناسی در قرآن؛ تحقیق و بازنگاری امیر رضا اشرفی؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1389.
    47. مطهری مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج1، چ7، تهران: انتشارات صدرا، 1376.
    48. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج24، چ1، تهران: صدرا، 1385.
    49. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج30، چ1، تهران: صدرا، 1394.
    50. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج3، چ7، تهران: انتشارات صدرا، 1375.
    51. معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم؛ نمایه نشریات تخصصی منتشرشده در بهار 1395؛ س9، بهار 1395.
    52. معرفت، محمدهادی؛ مکتب‌های اصولی و مدرسه محقق نائینی در جایگاه شناسی علم اصول؛ ج1؛ تهیه وتنظیم معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم، به کوشش حمیدرضاحسینی و مهدی علی پور؛ قم:  انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1385. 
    53. المؤمن القمی، محمد؛ الولایة الالهیة الاسلامیة او الحکومة الاسلامیة زمن حضورالمعصوم وزمن الغیبه؛ ط2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1432ق.
    54. نجفی، موسی؛ تاملات سیاسی درتاریخ معاصر ایران، چ1، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374.
    55. نصری، محسن؛ ایران، دیروز، امروز، فردا: تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران؛ چ1، قم: نشر معارف، 1387.
    56. نوروزی، محمد جواد؛ درآمدی بر نظام سیاسی اسلام؛ چ3، قم: مؤسسه امام خمینیŠ، 1381.
    57. نیکوبرش، فرزانه؛ بررسی عملکرد سیاسی آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی از سال 1301-1315ش؛ تهران: مؤسسه ‌انتشارات‌ امیرکبیر، شرکت ‌چاپ ‌و نشر بین‌الملل، 1382.
    58. واحدی، الیاس؛ شیعیان ترک و قلب شیعه؛ تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، 1397.
    59. یوسفی، حیات‏الله؛ حزب در نظام اسلامی؛ چ1، تهران: کانون اندیشه جوان، 1396.