بررسی تحلیلی و نقادانه مفهوم و شاخصه‌های علم دینی در تمدن اسلامی از دیدگاه دکتر سیدحسین نصر

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

استادیار گروه معارف و تربیت اسلامی پردیس شهید باهنر دانشگاه فرهنگیان اصفهان

چکیده

از مسائل مهم در عرصه علوم انسانی که جایگاه مهمی در حوزه علم و دین داشته و در دهه‌های اخیر نیز میان محققان داخلی دارای موافقان و مخالفانی بوده است، موضوع علم دینی می‌باشد. دراین‌باره پرسش از اسلامی‌سازی علوم و توجه به موضوع علم دینی برای متفکران اسلامی به‌طور جدی مطرح شده است؛ به‌گونه‌ای که درباره آن نظریات گوناگونی ارائه داده‌اند. ازجمله این اندیشمندان، دکتر سیدحسین نصر است.
وی بر این باور تأکید دارد که علم دینی از عناصر کلیدی تمدن نوین اسلامی خواهد بود و علوم جدید غربی نیز در این تمدن کارایی نخواهد داشت؛ بنابراین با نقد مدرنیته و به چالش‌کشیدن تجددگرایی، رجوع به سنّت و احیای علم مقدس را عنوان کرده و در عین توجه به میراث گذشتگان، علوم موجود در غرب را در شکل‌دهی و تمدن اسلامی دارای نقشی برجسته دانسته است.
سعی نویسنده در مقاله حاضر آن است که با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به مفهوم و ماهیت‌شناسی علم دینی و جایگاه و ظرفیت آن در تمدن اسلامی از دیدگاه دکتر سیدحسین نصر بپردازد و با بیان نقاط قوت و ضعف نظرگاه وی در این موضوع، آن را نقد و تحلیل نماید. از دستاوردهای مهم مقاله حاضر، ارائه رویکردهای جدید، تحلیلی و نقادانه اندیشه‌های دکتر نصر در موضوع علم دینی و شاخصه‌های آن می‌باشد؛ مانند توجه به فرهنگ‌سازی علم قدسی با تأکید بر سنّت و حکمت خالده و طرح مسئله احیای تمدن اسلامی در اندیشه دکتر نصر و تحلیل و بررسی آن.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. اقبال، مظفر؛ اسلام، علم مسلمانان و فناوری (گفت‌وگوی دکتر سیدحسین نصر با دکتر مظفر اقبال)؛ ترجمه سیدامیرحسین اصغری؛ تهران: اطلاعات، 1390.
  2. بستان، حسین؛ گامی به‌سوی علم دینی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
  3. بهنیافر، احمدرضا؛ «آسیب‌شناسی فرهنگ و تمدن اسلامی در زمینه تولید علم در جهان امروز»، فصلنامه علوم اسلامی؛ ش۱۳، پاییز 1388، ص2ـ6.
  4. جوادی آملی، عبدالله؛ انتظار بشر از دین؛ تنظیم محمدرضا مصطفی‌پور؛ قم: مرکز نشر اسرا، 1382.
  5. ـــــ ؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، فطرت در قرآن؛ تنظیم محمدرضا مصطفی‌پور؛ ج12، قم: مرکز نشر اسراء، 1378.
  6. حسنی، سیدحمیدرضا و همکاران؛ علم دینی، دیدگاه‌ها و ملاحظات؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
  7. دلاور، علی؛ مبانی نظری و علمی پژوهش؛ تهران: انتشارات رشد، 1378.
  8. دین‌پرست، منوچهر؛ «علم دینی و سنّتی از نگاه دکتر نصر»، فصلنامه ذهن؛ ش2۶، تابستان ۱۳۸۵، ص57ـ80.
  9. رجبی، ابوذر؛ «بررسی تطبیقی رهیافت آیت‌الله جوادی آملی و دکتر نصر در علم دینی تمدن‌ساز»، دوفصلنامه عقل و دین؛ ش۱۸، بهار و تابستان ۱۳۹۷، ص95ـ121.
  10. سلطانی رنانی، سیدمهدی؛ «تحلیلی بر مفهوم‌شناسی و شاخصه‌های علم دینی در اندیشه علامه جوادی آملی»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی توسعه و تعالی علوم بر پایه عقلانیت وحیانی؛ تهران: پردیس فارابی دانشگاه تهران، 1397.
  11. عالمی، سیدعلیرضا؛ آسیب‌شناسی تمدن اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های سیدحسین نصر؛ قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفیˆ، 1389.
  12. فتحعلی‌خانی، محمد؛ «علم دینی»، روش‌شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه سابق)؛ ش1۶ و 17، پاییز و زمستان 1377، ص7۴ـ۹۰.
  13. قربانی، قدرت‌الله؛ نقد و بررسی نظریات امکان علم دینی (رساله دکتری)؛ تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 1389.
  14. قمی اویلی، محمد؛ «بررسی و نقد دیدگاه‌های سیدحسین نصر درباره علم اسلامی»، مجله أسفار؛ ش۶، پاییز و زمستان 139۶، ص187ـ210.
  15. مهدوی، منصور؛ سنجش سنّت؛ تهران: نشر اشراق، ۱۳۹۱.
  16. نصر، سیدحسین؛ «جهان‌بینی اسلامی و علم جدید»، فصلنامه فرهنگ؛ ترجمه ضیاء تاج‌الدینی؛ ش۳۰، تابستان 1377، الف، ص42ـ67.
  17. ـــــ ؛ اسلام و تنگناهای انسان متجدد؛ ترجمه انشاءالله رحمتی؛ چ۲، تهران: دفتر پروهش و نشر سهروردی، ۱۳۸۵، الف.
  18. ـــــ ؛ انسان و طبیعت، بحران معنوی انسان متجدد؛ ترجمه عبدالرحیم گواهی؛ تهران: دفتر نشر فرهنگی، 138۴، الف.
  19. ـــــ ؛ آرمان‌ها و واقعیت‌های اسلام؛ ترجمه شهاب‌الدین عباسی؛ تهران: سهروردی، 1383، الف.
  20. ـــــ ؛ «تأملاتی درباره انسان و آینده تمدن»، پژوهش‌های علوم انسانی؛ ترجمه مرتضی فتحی‌زاده؛ ش۴، زمستان ۱۳۷۹، ب، ص93ـ122.
  21. ـــــ ؛ «معرفت جاودان»، مجموعه مقالات سیدحسین نصر؛ به‌اهتمام حسن حسینی؛ تهران: مهر نیوشا، 138۶، ب.
  22. ـــــ ؛ «معنویت و علم، همگرایی یا واگرایی»، نشریه نقد و نظر؛ ترجمه فروزان راسخی؛ ش3۴، زمستان و بهار 1377، ب، ص231ـ252.
  23. ـــــ ؛ اسلام و تنگناهای انسان متجدد؛ ترجمه انشاءالله رحمتی؛ چ۱، تهران: دفتر پروهش و نشر سهروردی، ۱۳۸۳، ب.
  24. ـــــ ؛ جوان مسلمان و دنیای متجدد؛ ترجمه مرتضی اسعدی؛ تهران: طرح نو، 138۴، ب.
  25. ـــــ ؛ در جست‌وجوی امر قدسی (گفت‌وگوی رامین جهانبگلو با دکتر نصر)؛ ترجمه مصطفی شهرآیینی؛ تهران: نشر نی، 138۵، ب.
  26. ـــــ ؛ علم و تمدن در اسلام؛ ترجمه احمد آرام؛ چ۲، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 138۴، ج.
  27. ـــــ ؛ معرفت و معنویت؛ ترجمه انشاءالله رحمتی؛ چ۲ و ۳، تهران: دفتر نشر سهروردی، 138۵، ج.
  28. ـــــ ؛ نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت؛ چ۴، تهران: خوارزمی، 1377، ج.
  29. ـــــ ؛ نیاز به علم مقدس؛ ترجمه حسن میانداری؛ چ۱ و ۲، قم: مؤسسه فرهنگی طه، 1379، ج.
  30. ـــــ ؛ «دین و بحران زیست‌محیطی»، نقد و نظر؛ ترجمه محسن مدیر شانه‌چی؛ ش ۱ و ۲، زمستان و بهار 1377، ص107ـ132.
  31. ـــــ ؛ «سنّت، عقلانیت و دیانت»، فصلنامه هفت آسمان؛ ش33، بهار 138۶، ص17ـ38.
  32. ـــــ ؛ جوان مسلمان و دنیای متجدد؛ ترجمه مرتضی اسعدی؛ تهران: طرح نو، 137۵.
  33. ـــــ ؛ جهان‌بینی اسلامی و علم جدید؛ ترجمه ضیاءالدین تاج‌الدینی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
  34. ـــــ ؛ دین و نظام طبیعت؛ ترجمه محمدحسن فغفوری؛ تهران: انتشارات حکمت، 1389.
  35. ـــــ ؛ علم وتمدن در اسلام؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران: خوارزمی، 13۵9.
  36. ـــــ ؛ قلب اسلام؛ ترجمه مصطفی شهرآیینی؛ تهران: نشر حقیقت، 1383.
  37. ـــــ ؛ معرفت و امر قدسی؛ ترجمه فرزاد حاجی‌میرزایی؛ تهران: نشر و پژوهش فرزان‌روز، 1380.
  38. ـــــ ؛ معرفت و معنویت؛ ترجمه انشاءالله رحمتی؛ چ۲ و ۳، تهران: دفتر نشر سهروردی، 1381.
  39. ـــــ ؛ نیاز به علم مقدس؛ ترجمه حسن میانداری؛ چ۱ و ۲، قم: مؤسسه فرهنگی طه، 1382.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار