بررسی الگوی ساخت علم دینی از گوهر دین از منظر دکتر سیدحسین نصر

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

هیئت علمی / پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

دکتر سیدحسین نصر در مواجهه با تمدن مدرن، از پایگاه سنّت‌گرایی استفاده می‌کند. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های تقابل ایشان با فرهنگ مدرن، مواجهه با علم سکولار و تلاش برای احیای علم سنّتی است. وی مهم‌ترین آفت علم جدید را در محدود‌شدن به ظواهر، تک‌بعدی، زمینی‌شدن و بریده‌شدن از مبدأ هستی می‌داند. ازآنجاکه سنّت در امر قدسی ریشه دارد و با مبدأ جهان در پیوند است، هرآنچه با سنّت گره بخورد، الهی، معنوی و قدسی خواهد شد؛ براین‌اساس اهتمام اساسی دکتر نصر باید بر این اصل استوار شود که بتواند میان علوم و امر قدسی ارتباط ایجاد کند.
در مقاله حاضر ابتدا چیستی امر قدسی و گوهر ادیان و نسبت آن با علم سنّتی در دستگاه فکری دکتر نصر مطالعه می‌شود و برهمان‌اساس به نسبت‌سنجی میان علوم سنّتی و جدید و چگونگی ارجاع علم به سنّت پرداخته خواهد شد. تحقیق حاضر بر اساس روش تحلیل عقلی، دعاوی دکتر نصر درمورد ارجاع علم به سنّت و تولید علم دینی را مورد مطالعه قرار می‌دهد. اساسی‌ترین ضعف نظریه دکتر نصر در مسئله تولید علم دینی، فقد ملاک نقد علم جدید و فاصله‌گرفتن از مبنای واقع‌گرایی در تولید علم است. همچنین ایشان بیش از آنکه در مسئله روش استحصال علم سنّتی ورود کند، به ضرورت‌های مسئله پرداخته است. ناهمخوانی مبنای ایشان در گوهر و صدف دین و علم دینی از دیگر مشکلات نظریه علم دینی دکتر نصر است که ازسویی به تهافت در ضرورت تولید علم دینی/ علم سنّتی منجر می‌شود و ازسوی‌دیگر ره‌آورد نسبی‌گرایانه‌ بحث گوهر و صدف دین را در مسئله علم دینی به‌همراه خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


  1. استیس، والتر ترنس؛ دین و نگرش نوین؛ تهران: حکمت، ۱۳۹۰.
  2. باربور، ایان؛ علم و دین؛ ترجمه بهاءالدین خرمشاهی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۲.
  3. پراود فوت، وین؛ تجربه دینی؛ ترجمه عباس یزدانی؛ قم: طاها، ۱۳۷۷.
  4. پناهی‌آزاد، حسن؛ علم قدسی (نصر، سنّت، تجد)؛ به‌کوشش عبدالله محمدی؛ تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۹۱.
  5. جعفری، محمدتقی؛ فلسفه دین؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۶.
  6. جوادی آملی، عبدالله؛ دین‌شناسی؛ قم: اسراء، ۱۳۸۷.
  7. جیمز، ویلیام؛ دین و روان؛ ترجمه مهدی قائنی؛ قم: دارالفکر، ۱۳۸۷.
  8. خسروپناه، عبدالحسین؛ کلام نوین اسلامی؛ قم: تعلیم و تربیت اسلامی، ۱۳۹۰.
  9. سروش، عبدالکریم؛ بسط تجربه نبوی؛ تهران: طرح نو، ۱۳۸۰.
  10. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  11. ـــــ ؛ شیعه در اسلام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸.
  12. فرامرز قراملکی، احد؛ روش‌شناسی مطالعات دینی؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۵.
  13. قائمی‌نیا، علیرضا؛ «علم قدسی در حکمت خالده»، ذهن؛ ش۲۶، تابستان ۱۳۸۵، ص۳۷ـ۵۶.
  14. ـــــ ؛ معنویت، عقلانیت و تصوف در اندیشه دکتر نصر (نصر، سنّت، تجدد)؛ به‌کوشش عبدالله محمدی؛ تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۹۱.
  15. قمی اویلی، محمد؛ «بررسی و نقد دیدگاه‌های دکتر نصر در زمینه علم اسلامی»، أسفار؛ ش۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۶، ص۱۸۷ـ۲۱۰.
  16. گنون، رنه؛ بحران دنیای متجدد؛ ترجمه ضیاء‌الدین دهشیری؛ تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۹.
  17. محمدی منفرد، بهروز؛ حکمت خالده (نصر، سنّت، تجدد)؛ به‌کوشش عبدالله محمدی؛ تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۹۱.
  18. نصر، سیدحسین؛ اسلام سنّتی در دنیای متجدد؛ ترجمه محمد صالحی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، ۱۳۸۶.
  19. ـــــ ؛ در جست‌وجوی امر قدسی؛ تصحیح رامین جهانبگلو، ترجمه سیدمصطفی شهرآیینی؛ تهران: نشر نی، ۱۳۸۵.
  20. ـــــ ؛ دین و نظام طبیعت؛ ترجمه محمدحسن فغفوری؛ تهران: حکمت، ۱۳۸۴.
  21. ـــــ ؛ معرفت جاودان؛ تصحیح سیدحسن حسینی، ترجمه سیدرضا ملیح؛ تهران: مهر نیوشا، ۱۳۸۶.
  22. ـــــ ؛ معرفت و امر قدسی؛ ترجمه فرزاد میرزایی؛ تهران: نشر پژوهش فرزان روز، ۱۳۸۰.
  23. ـــــ ؛ معرفت و معنویت؛ تصحیح محمدجعفر صدری؛ ترجمه انشاءالله رحمتی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، ۱۳۸۸.
  24. ـــــ ؛ نیاز به علم مقدس؛ تصحیح احمدرضا جلیلی، ترجمه حسن میانداری؛ قم: طاها، ۱۳۷۹.
  25. یونگ، کارل گوستاو؛ روان‌شناسی و دین؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۲.