تحلیل منازلُ‌الصّدق سلوکی در کلام اهل بیت

نوع مقاله : مقاله تخصصی

چکیده

تعالیم سلوکی اهل بیت ‰ به جهت اشراف کامل بر دقایق سلوک و احوال سالکان و برخورداری از عصمت الهی، کامل و عین حقیقت است. در روایات و ادعیه به‏ویژه مناجات‏های معصومان ‰ لطایف عرفانی و مقامات معنوی، نهفته و بدین جهت عرفا همیشه خوشه‏چین خرمن معرفت اهل بیت ‰ بوده‏اند. تعابیری همچون منازل، حالات، درجات، سُلّم و مرقاة در کلام معصومان ‰ به کار رفته که حکایت از نوعی ترتُّب و نظام سلوکی می‏کند. دعای امام سجاد † که می‎فرمایند «وَ أَوْرَثْتَهُمْ مَنَازلَ‏ الصّدْق‏ فی جوَارک» ما را برآن داشت در این رهاورد با روش تحلیلی ـ توصیفی جایگاه صدق را در منازل چهارگانۀ اسلام، ایمان، تقوا و یقین بر اساس روایتی از امام رضا † به صورت اجتهادی بررسی کنیم. سالک بر اساس این نظام ابتدا در منزل «اسلام» با اقرار لسانی به وحدانیت خدا صادقانه قدم در مسیر سیر و سلوک گذاشته و در منزل «ایمان» مراتب تصدیق قلبی و ایمان عملی را پیموده و با مطابقت قول، عمل و قلب، او به منزل «تقوا» رسیده و تقوای لسان و عمل و قلب را رعایت می‎کند و درنهایت در منزل «یقین» به معرفت شهودی و مقام عندیّت رسیده، در مقعد صدق سُکنی می‎گزیند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    **  نهج‏البلاغه؛ تصحیح صالح صبحی؛ چ1، قم: هجرت، 1414ق.

    ***صحیفة السجادیة؛ امام علی بن الحسین †؛ چ1، قم: الهادی، 1376.

    1. آملی، سیدحیدر؛ جامع الاسرار و منبع الانوار؛ چ2، تهران: علمی و فرهنگی، 1368.
    2. ابن‏أبی‏الحدید، عبدالحمید بن هبة‏الله؛ شرح نهج‏البلاغة لابن‏أبی‏الحدید؛ چ1، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
    3. ابن‏بابویه، محمد بن علی؛ من لایحضره الفقیه؛ تصحیح علی‏اکبر غفاری؛ قم: انتشارات اسلامی، 1404ق.
    4. ـــــ؛ علل الشرائع؛ قم: داوری، 1385.
    5. ـــــ؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ قم: دار الشریف الرضی، 1406ق.
    6. ـــــ؛ امالی للصدوق؛ چ1، تهران: کتابچی، 1376.
    7. ابن‎قیم الجوزیة، ابوعبدالله محمد بن ابى‏بکر الدمشقى؛ مدارج السالکین بین منازل ایاک نعبد و ایاک نستعین؛ ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1425ق.
    8. امام صادق † (منسوب)؛ مصباح الشریعه؛ ترجمه و شرح گیلانی؛ قم: پیام حق، 1377.
    9. بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ قم: موسسة بعثه، 1374.
    10. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ چ1، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1371.
    11. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ تحقیق سیدمهدی رجائی؛ چ1، قم: دار الکتب الاسلامیة، 1410ق.
    12. حسن‏زاده آملی، حسن؛ هزار و یک کلمه؛ قم: بوستان کتاب، 1381.
    13. ـــــ؛ انسان در عرف عرفان؛ تهران: سروش، 1379.
    14. ـــــ؛ ممد الهمم در شرح فصوص الحکم؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1378.
    15. حقی بروسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دار الفکر، 1138ق.
    16. رفیق العجم؛ موسوعة مصطلحات التّصوف الاسلامی؛ بیروت: مکتبة لبنان الناشرون، 1999م.
    17. ری شهری، محمد محمدی؛ دانشنامه قران و حدیث؛ چ2، قم: دار الحدیث، 1391.
    18. سراج طوسی، ابونصر؛ اللمع فی التّصوف؛ تحقیق رینالد نیکلسون؛ چ1، لیدن: مطبعة بریل، 1914م.
    19. سلطان علی‏شاه، سلطان محمد بن حیدر؛ بیان السعادة فی مقامات العبادة؛ ط2، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.
    20. سُلّمی؛ مجموعة آثار السلمى؛ 3جلد، چ1، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، 1369.
    21. سید ابن طاووس، على بن موسى؛ إقبال الأعمال؛ چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیه‌، 1409م.
    22. ـــــ؛ فلاح السائل و نجاح المسائل؛ قم: بوستان کتاب، 1406ق.
    23. ـــــ؛ تفسیر المحیط الاعظم؛ تصحیح موسوی تبریزی؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1422ق.
    24. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن؛ الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیه؛ بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1402ق.
    25. ـــــ؛ وسائل الشیعه؛ چ1، قم: مؤسسه آل البیت، 1309.
    26. صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ˆ؛ چ1، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
    27. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ تحقیق احمد حسینی اشکوری؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1375.
    28. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ اوصاف الاشراف؛ تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1373.
    29. طوسی، محمد بن الحسن؛ مصباح التهجد و سلاح التعبّد؛ بیروت: فقه الشیعه، 14111ق.
    30. عیاشى، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ چ1، تهران: مکتیه العلمیه، 1380.
    31. فیض کاشانی، ملامحسن؛ دیوان فیض کاشانی؛ تصحیح مصطفی فیض کاشانی؛ قم: اُسوه، 1381.
    32. القادری، حسن بن موسی بن عبدالله؛ شرح حکم الشیخ الاکبر؛ تصحیح احمد فرید المزیدی؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1427ق.
    33. کاشانی، عبدالرزاق؛ لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام؛ ط1، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیه، 1426ق.
    34. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الاصول الکافی؛ تحقیق علی‏اکبر غفاری؛ چ1، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
    35. لیثی واسطی، علی بن محمد؛ عیون الحکم و المواعظ (للیثی)؛ چ1، قم: دار الحدیث، 1376.
    36. مازندرانی، محمد صالح بن احمد؛ شرح الکافی؛ تحقیق ابوالحسن شعرانی؛ تهران: المکتبة الاسلامیة، 1382ق.
    37. مجلسی، محمدباقر؛ مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1403ق.
    38. ـــــ؛ بحار الأنوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    39. ـــــ؛ زاد المعاد؛ بیروت: موسسة الأعلمی، للمطبوعات، 1423ق.
    40. [مجهول]؛ اصطلاحات صوفیان مرآت عشاق؛ تحقیق محمد روشن؛ تهران: اساطیر، 1363.
    41. محمود الغراب، محمود؛ شرح فصوص الحکم فی کلام الشیخ الاکبر؛ ط2، دمشق: [بی نا] 1416ق.
    42. مولوی، جلال‏الدین؛ مثنوی معنوی؛ تحقیق توفیق سبحانی؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1373.
    43. نویا، پل؛ تفسیر قرآنی و زبان عرفانی؛ ترجمه اساعیل سعادت؛ چ1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1373.