اگرچه نظریه ولایت فقیه از سوی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی احیا گردید؛ اما پیشینه آن را می‌توان در فرمایش‌ها و اقدام‌های عملی پیامبر و امامان معصوم یافت. به رغم اینکه مبانی و کارکردهای ولایت فقیه، کم و بیش از سوی موافقان و مخالفان مورد بررسی قرار گرفته است؛ ولی بازپژوهی این نظریه با توجه به پرسش‌ها، شبهات و شرایط جدید ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس، فصلنامه کتاب نقد در آستانه رحلت امام راحل، برگزاری نشستی را در این باره تدارک دید.
تنوع مباحث مطرح‌شده از ویژگی‌های این نشست بود؛ مباحثی از جمله:
مبانی قرآنی، کلامی و فقهی ولایت فقیه: ولایت فقیه بیش از آنکه بحثی فقهی باشد، بحثی کلامی است. ولایت فقیه ـ به سان ولایت امام و پیامبر ـ مستند به ولایت خداوند و مقتضای حکمت باریتعالی بوده، با اذن وی حکومت بر دیگران مشروعیت می‌یابد. پذیرش این نظریه فرع بر پذیرش قلمرو حداکثری دین اسلام است.
کارکردها و کارآمدی ولایت فقیه از ابعاد گوناگونی قابل بررسی است. از منظر جامعه‌شناسی سیاسی می‌توان انسجام اجتماعی جامعه دینی، جلوگیری از جریان‌های خودسر در جامعه شیعی، گذر از بحران‌های سنگین با هزینه پایین، حفظ تمامیت ارضی و عاملی برای برطرف‌ساختن موانع پیشرفت کشور از کارکردها و نیز از منظر فقهی می‌توان تأمین مشروعیت نظام سیاسی، تنفیذ و تنجیز احکام اجتماعی و سیاسی شرعی، حفظ مصالح عالیه شرعی در عرصه سیاست و اجرای سیاست‌های کلان شرعی را از کارویژه‌های ولایت فقیه دانست.
)