تکوّن دانش سیاسی شیعه در گذار از امامت به نیابت

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

فقیهان و فیلسوفان شیعه در دو قرن آغازین عصر غیبت، به تکاپو برای بازتولید هویت اعتقادی، علمی و رفتاری تشیع وادار شوند. بحران از آنجا ناشی می‌شد که مسئله اساسی رهبری فکری و نظم سیاسی، پس از امام شکل نگرفته بود. عالمان، با بهره‌گیری از سنّت‌های فکری، هنجارهای مرسوم و زمینه‌های اعتقادی و عملی، به روشنگری در دو عرصه «واقعیت‌های موجود» و «آرمان‌های مطلوب» اهتمام ورزیدند و دستاورد بزرگی به نام «دانش سیاسی شیعه» را خلق کردند. عالمان شیعه در فرآیند تولید این دانش، در چهار حوزه معرفتی وارد عمل شدند. دو گروه «محدثان» و «متکلمان» در بازسازی و بازتولید زمینه‌های ذهنی و اعتقادی شیعه اقدام کردند و دو گروه «فیلسوفان» و «فقیهان» با عنایت به شرایط سیاسی و موقعیت بحرانی، راه‌های کلی و جزئی برای برون‌رفت از بحران را عرضه کردند. نتیجه هر چهار دسته از عالمان شیعه آن شد که نظم سیاسی موجود را نامشروع اعلام کردند و نظم سیاسی نیابتی از امام زمان(عج) را در قالب «نظم سیاسی فقیه‌محور» ارائه کردند. دانش‌های چهارگانه‌ای که این نظم سیاسی را در چهارچوب نظام سیاسی امامت ترسیم کرده‌اند، اصول و مبانی مشترک و برخاسته از دغدغه‌ها و زمینه‌های فرهنگی و تاریخی واحد دارند و درصدد طراحی نظم سیاسی در سامانه نظام سیاسی اسلام برآمده‌اند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌خلدون؛ مقدمه؛ ترجمه محمد پروین گنابادى؛ تهران: شرکت انتشارات عملی و فرهنگی، 1366.
  2. الادیلمی، سلار؛ المراسم‌العلویه؛ قم: مجمع‌العالمی لاهل‌البیت‰، 1414ق.
  3. افضلی، جمعه‌خان؛ «کلام اسلامی»؛ فصلنامه معارف عقلى؛ محل نشر: ناشر، ش7، 1388.
  4. بحرانى، یوسف؛ حدائق‌الناضره؛ ج‏12، قم: دارالکتب الاسلامیة، 1409ق.
  5. بلوم، ویلیام؛ نظریه‌هاى نظام سیاسى؛ ترجمه احمد تدین؛ تهران: نشر آران، 1373.
  6. حداد عادل، غلامعلی؛ دانشنامه جهان اسلام؛ تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1383.
  7. حکیمى، محمدرضا؛ مکتب تفکیک؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377.
  8. حنفى، حسن؛ من‌العقیدة الى‌الثورة؛ ج1، بیروت: دارالتنویر والمرکز الثقافى‌الدینى للطباع‍هًْ والنشر، 1988م.
  9. ‌خمینى، سیدروح‌الله؛ صحیفه نور، ج‏19، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1363.
  10. ـــــــ؛ صحیفه امام؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، 1379.
  11. ربانى گلپایگانى، على؛ درآمدى بر علم کلام؛ قم: درالفکر، 1378.
  12. سیدمرتضی، علم‌الهدی؛ الذخیرة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1370.
  13. ـــــــ؛ الشافی فی‌الامامة؛ ج1، تهران: مؤسسةالصادق†، 1410ق.
  14. ـــــــ؛ المقنع فی‌الغیبة؛ قم: مسجد مقدس جمکران، 1378.
  15. شفیعى، محمود؛ «عقل و عقلانیت در اندیشه سیاسى شیعه»؛ فصلنامه علوم سیاسى؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، ش17، 1381.
  16. شهرستانی، عبدالکریم؛ الملل والنحل؛ تحقیق سیدمحمد گیلانی؛ بیروت: دارالصعب، 1986م.
  17. شهیدی، جعفر؛ «چهره ناشناخته تشیع»؛ فصلنامه میقات حج؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، ش3، 1372.
  18. شیخ طوسی، خواجه نصیرالدین؛ النهایة فی‌المجرد الفقه والفتاوی؛ بیروت: 1400ق.
  19. ـــــــ؛ تلخیص الشاقی؛ قم: دارالکتب‌الاسلامیة، 1353.
  20. ـــــــ؛ المبسوط فی فقه‌الامامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1380.
  21. ـــــــ؛ الفصول‌العشرة فی‌الغیبهًْ؛ قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق، «الف».
  22. ـــــــ؛ المسائل‌الجارودیهًْ؛ قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق، «ب».
  23. ـــــــ؛ اوائل‌المقالات؛ قم: المؤتر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق، «ج».
  24. ـــــــ؛ المقنعهًْ؛ قم: مؤسسة النشرالاسلامی، 1410ق.
  25. ـــــــ؛ تصحیح‌الاعتقادات؛ بیروت: دارالمفید، 1414ق.
  26. ـــــــ؛ مسائل‌الصاغانیهًْ؛ قم: مؤسسة دارالکتاب، [بی‌تا].
  27. صافی گلپایگانی، لطف‌الله؛ ضرورة وجودالحکومهًْ او ولایهًْ‌الفقهاء فی عصرالغیبهًْ؛ قم: [بی‌نا]، 1415ق.
  28. طوسى، خواجه نصیرالدین؛ تلخیص‌المحصل المعروف بنقدالمحصل؛ بیروت: دارالاضواء، 1405ق.
  29. ـــــــ؛ قواعدالعقائد؛ بیروت: انتشارات دارالاضواء، 1989م.
  30. عاملی، بهاء‌الدین؛ الوجیزه؛ قم: مطبعةالحکمة، 1378.
  31. علامه حلّی، حسن‌بن‌یوسف؛ الالفین فی امامة امیرالمؤمنین†؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1360.
  32. ـــــــ؛ کشف‌المراد فی شرح تجریدالاعتقاد؛ ترجمه و شرح علی شیروانی؛ قم: دارالعلم، 1383.
  33. ـــــــ؛ کشف‌الفوائد؛ تهران: ایران، 1305.
  34. فارابى، ابونصر؛ احصاءالعلوم؛ ترجمه حسین خدیو جم؛ تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1348.
  35. ـــــــ؛ آراء اهل‌المدینهًْ الفاضلهًْ؛ تحقیق دکتر البیرنصرى نادر، بیروت: انتشارات دارالمشرق، 1991م.
  36. ـــــــ؛ التعلیقات؛ تحقیق دکتر جعفر آل‏یاسین؛ تهران: انتشارات حکمت، 1371.
  37. ـــــــ؛ الحروف؛ تحقیق دکتر محسن مهدى؛ بیروت: انتشارات دارالمشرق، 1990م.
  38. ـــــــ؛ السیاسهًْ‌المدنیهًْ؛ تحقیق و تعلیق دکتر فوزى مترى نجار؛ بیروت: مطبعهًْ الکاتولیکیه، 1964م.
  39. ـــــــ؛ الملهًْ؛ تحقیق دکتر محسن مهدى، بیروت: انتشارات دارالمشرق، 1967م.
  40. ـــــــ؛ تحصیل‌السعادة؛ تحقیق دکتر جعفر آل‌یاسین، بیروت: انتشارات دارالاندلس، 1403ق.
  41. ـــــــ؛ رسالة فی اعضاء‌الحیوان؛ تحقیق عبدالرحمن بدوی؛ بیروت: دراالندلس، [بی‌تا].
  42. ـــــــ؛ فصول منتزعه؛ شرح و تحقیق فوزی متری نجار؛ بیروت: دارالمشرق، 1971م.
  43. لمبتون، آن؛ دولت و حکومت در اسلام؛ ترجمه و تحقیق سیدعباس صالحى و محمدمهدى فقیهى؛ [بی‌جا]: نشر عروج، 1374.
  44. مامقانی، عبدالله؛ هدایة الانام فی حکم اموال‌الامام؛ تبریز: مطبعه مشهدی اسد، 1382.
  45. مطهرى، مرتضى؛ آشنایى با علوم اسلامى (بخش کلام)؛ قم: انتشارات اسلامى، 1365.
  46. منتظری، حسینعلی؛ البدرالزاهر (تقریرات درس آیت‌الله بروجردی)؛ قم: [بی‌نا]، 1374.
  47. مهاجرنیا، محسن؛ دولت در‌ اندیشه سیاسی فارابی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381.
  48. نجاشی، احمدبن‌علی؛ رجال نجاشی؛ قم: مؤسسةالنشر الاسلامی، 1416ق.
  49. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام؛ بیروت: [بی‌نا]، 1981م.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار