حوزه علمیه قم و رویکردهای کنونی روحانیت به فقه سیاسی

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، بیش از آنکه چیزی به نام «فقه سیاسی» در حوزه‌های علمیه وجود داشته باشد، بیشتر «مباحث سیاسی» البته اغلب در ابواب گوناگون متون فقهی و به صورت پراکنده در میان حوزویان رواج داشت؛ ولی تلاش سه دهه اخیر روحانیت برای مفهومی کردن زندگی سیاسی مؤمنان بر مدار نشانه‌های نص، باعث ظهور شاخه‌های متنوعی از دانش سیاسی شد که پیش از این، فقط در حاشیه دانش‌های عام‌تری مثل فقه و فلسفه قرار داشتند. امروزه فقه سیاسی که تمایل به استقلال از فقه عمومی دارد، می‌کوشد به طور تخصصی‌تری به مسائل سیاسی نظر کند و در چهارچوبی خاص و مستند، به تحلیل موضوعات سیاسی بپردازد. با این حال، بر خلاف سال‌های پیش از انقلاب که دو رویکرد منفعل و فعال در بطن فقه در قبال مسائل نوپیدا وجود داشت، امروزه گرایش‌های متنوع‌تری در میان فقیهان ظهور کرده است که تفاوت‌های عمده‌ای با یکدیگر دارند. پاسخ به این پرسش‌ها که «این رویکردها چیست و چه تمایزات و پیامدهایی دارند؟» رسالت این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


  1. اسلامی، رضا؛ اصول فقه حکومتی (گفت‌وگو با سیف‌الله صرامی)؛ چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
  2. «بررسی تفاوت و محدوده هریک از احکام اَسنادی، اِسنادی و استنادی» (جزوه درسی حسینی الهاشمی)، درس 89 ـ91.
  3. بزرگ تهرانی؛ الذریعة؛ ج1، بیروت: [بی‌نا]، 1975م.
  4. پیروزمند، علیرضا و دیگران؛ نرم‌افزار مهندسی تمدن اسلامی؛ قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی، 1383.
  5. التطبیر والشعائرالحسینه فی فتاوی‌العلماء و مراجع‌الامهًْ؛ نجف: مطبعهًْ‌النجف، 1427ق.
  6. حرّ عاملی، محمدبن‌حسین؛ وسائل‌الشیعه؛ ج13، بیروت: [بی‌نا]، 1412ق.
  7. حسینی الهاشمی، سیدمنیرالدین؛ جزوه «بیان خصوصیات احکام حکومتی و تفاوت سنخ آن با احکام فردی»؛ درس 66ـ72، [بی‌تا].
  8. ـــــ؛ جزوه «فهم عرفی، بناء عقلاء و لوازم عقلی تعریف‌شده بر محور تعبد، پایگاه اصلی علم اصول احکام حکومتی»؛ درس 78ـ81، [بی‌تا].
  9. ـــــ؛ جزوه «نسبت بین ارتکازات عرفی و تکامل تعبد»؛ جلسه اصول 1 و 9، [بی‌تا].
  10. ـــــ؛ جزوه «عدم انحصار خطاب شارع به فهم عرف زمان تخاطب»؛ جلسه اصول 53، [بی‌تا].
  11. صادقی، محمد؛ الفرقان فی تفسیرالقرآن؛ تهران: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1406ق.
  12. رستگاری جویباری، یعسوب‌الدین؛ رساله توضیح‌المسائل؛ ج2، قم: [بی‌تا]، 1422ق.
  13. سبحانی، محمدتقی؛ «درآمدی بر جریان‌شناسی اندیشه اجتماعی دینی در ایران معاصر»؛ فصلنامه نقد و نظر؛ ش34، 1385.
  14. صاحب جواهر، شیخ‌محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام؛ ج2، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1367.
  15. صادقی تهرانی، محمد؛ اصول‌الاستنباط بین‌الکتاب والســنهًْ؛ قم: انتشارات دانش، 1412ق.
  16. ـــــ؛ الفقه‌المقارن بین‌الکتاب والسنهًْ؛ قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].
  17. ـــــ؛ ستارگان از دیدگاه قرآن؛ چ3، تهران: امید فردا، 1385.
  18. ـــــ؛ الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن والسنهًْ؛ ج1، تهران: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1406ق.
  19. ـــــ؛ ماتریالیسم و متافیزیک؛ ترجمه م. محمدی؛ قم: امید، [بی‌تا].
  20. صدیقین اصفهانی، محمدتقی؛ دین و زن؛ چ2، قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].
  21. عابدی شاهرودی، علی؛ «درباره فقه پویا» (گفت‌وگو)؛ کیهان اندیشه؛ ش22، [بی‌تا].
  22. فیرحی، داود؛ نظام سیاسی و دولت در اسلام؛ تهران: سمت، 1382.
  23. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ اصول کافی؛ تهران: مکتبةالصدوق، 1381ق.
  24. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ کافی؛ تهران: مکتبةالصدوق، 1381ق.
  25. معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم؛ جایگاه‌شناسی علم اصول؛ ج1، قم: زیتون، 1385.
  26. مهریزی، مهدی؛ «فقه حکومتی»؛ فصلنامه نقد و نظر؛ ش12، [بی‌تا].
  27. موسوی دهسرخی، سیدمحمود؛ النساء فی‌الاسلام؛ قم: انتشارات العلمیه، 1412ق.
  28. ستاره فروزان علم و عمل (مروری بر زندگی حضرت آیت‌الله‌العظمی یعسوب‌الدین رستگاری جویباری)؛ قم: [بی‌نا]، 1412ق.
  29. طبقه‌بندی آموزشی: چگونگی اسلامی شدن مهندسی توسعه اجتماعی؛ قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی، [بی‌تا].
  30. میرباقری، سیدمهدی؛ «تمایزات فقه و فقه سیاسی از منظر ضرورت، موضوع و روش»؛ نهمین نشست از سلسله نشست‌های تمایز فقه و فقه سیاسی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.
  31. ـــــ؛ پیش‌بایسته‌های دستیابی به تمدن اسلامی؛ قم: فجر ولایت، 1382.
  32. ـــــ؛ تحلیلی از وضعیت مراکز پژوهشی؛ قم: فجر ولایت، 1379.
  33. ـــــ؛ لزوم اقامه توحید در مقابل اقامه کفر؛ قم: فجر ولایت، 1383.
  34. نجفی، گودرز؛ پرسش و پاسخ از آیت‌الله صادقی تهرانی؛ مسئله 43، گنبد کاووس: مرکز پیش‌دانشگاهی نمونه، 1382.
  35. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام؛ ج2، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1367.
  36. یزدانی، عباس؛ العقل الفقهی؛ ترجمه احمد قبانچی؛ عراق: دارالمنصور، [بی‌تا].