سکولاریزاسیون در ایران به مثابة فرایند مؤثر بر علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله تخصصی

چکیده

سکولاریزاسیون، فرایندی است که در طی آن، نقش دین و باورهای دینی، در حوزه‌های گوناگون زندگی اجتماعی کم‌رنگ می‌شود و سپس به دین‌زدایی می‌انجامد. از جمله حوزه‌هایی که این فرایند به آن نفوذ کرده و آن را تحت تأثیر قرار داده است، حوزة تعلیم و تربیت و علم و دانش به‌ویژه علوم انسانی است. امروزه، علم و دانش به‌ویژه علوم انسانی، مبتنی بر مبانی و نگاهی خاص است؛ نگاهی که تهی از دین‌مداری، دین‌باوری و دین‌محوری است؛ امری که برایند تدریجیِ جریان سکولار است. سکولاریسم در جهان مسیحیت رشد و نمو کرد. منشأ نظری آن عبارت بود از جدایی مبدأ قلمرو دینی از قلمرو دنیوی، که منجر به پیدایش مدرنیته و تمدن غربی شد. زمینه‌ها و عوامل فراوانی در شکل‌گیری سکولاریسم نقش داشته است که در مجموع، می‌توان آنها را به مشکلات و کاستی‌های موجود در قرون وسطاى مسیحیت بازگرداند. کشور ایران نیز از تأثیرات مخرب این موج و جریان، در امان نبوده و امروزه نیز آثار آن در حوزه‌های گوناگون اجتماعی از جمله تعلیم و تربیت، علم و دانش و همچنین در نوع نگاه برخی اندیشمندان و روشنفکران، قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها


  1. آجودانی، ماشاءالله، 1383، مشروطة ایرانی، چاپ پنجم، تهران: نشر اختران.
  2. آل احمد، جلال، 1376، در خدمت و خیانت روشنفکران، تهران: انتشارات فردوسی، چاپ سوم.
  3. آوینی، سیدمرتضی، 1376ش، توسعه و مبانی تمدن غرب، تهران: نشر ساقی، چاپ دوم.
  4. ابوالحسنی (منذر)، علی، 1362ش، شهید مطهری، افشاگر توطئه تأویل ظاهر دیانت به باطن الحاد و مادیت، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
  5. اعوانی و دیگران، 1375ش، سکولاریسم و فرهنگ، نامه فرهنگ، ش 21.
  6. افروغ، عماد، 1380ش، چالش‌های کنونی ایران، تهران: انتشارات حوزه هنری.
  7. امام خمینی، بی‌تا، نقش روحانیت در اسلام، (مجموعه هفت سخنرانی امام خمینی) قم، دارالفکر.
  8. امیری، جهاندار، 1383، روشنفکری و سیاست، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  9. بازرگان، مهدی، 1377، آخرت و خدا هدف بعثت انبیا، تهران: موسسه فرهنگى رسا.
  10. براین ویلسون، 1374، جداانگارى دین و دنیا، فرهنگ و دین، گروه مترجمان، تهران: طرح نو.
  11. بروجردی، مهرزاد، 1377ش، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه ی جمشید شیرازی، تهران: نشر فرزان.
  12. بلند، حسن، 1378ش، در خودمانی‌ فرهنگی‌ ناشی‌ از آموزش‌ عالی، مجموعه‌ مقالات‌ دانشگاه‌ جامعه‌ و فرهنگ‌ اسلامی، ج‌ 1، تهران: وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عالی.
  13. بهنام، جمشید، 1375، ایرانیان و اندیشة تجدد، تهران: نشر فروزان روز.
  14. جمعی از نویسندگان، 1376ش، درآمدی بر حقوق اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  15. جعفرى، محمد رضا، فرهنگ نشر نو، تهران: انتشارات فرهنگ نشر نو.
  16. جعفریان، رسول، 1376، شریعتی و روحانیت، بی‌جا.
  17. ــــــــــ، 1381ش، جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، سال‌های 1320-1357ش، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ویراست دوم.
  18. جوادى آملى، عبدالله، 1378، شریعت در آینة معرفت، مرکز نشر اسراء، قم: چاپ دوم.
  19. ــــــــــ،1386، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
  20. جهانبگلو، رامین، 1377، نقد عقل مدرن، تهران: سپهر اندیشه.
  21. جیمز مارشال، 1375، نظر فوکو در باب‌ تنبیه، خسرو باقری، مجموعه‌ مقالات‌ دیدگاههای‌ جدید در فلسفه‌ تعلیم‌ و تربیت، تهران: نقش‌ هستی.
  22. حائری، عبدالهادی، 1364، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  23. ‌حائری، عبدالهادی، 1378ش، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویة تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
  24. حلیم برکات، 1991م، المجتمع العربی المعاصر، الطبعه الرابعه، بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه.
  25. خامنه‌ای، سیدعلی، 1375ش، روزنامه همشهری، شماره 998، 31خرداد.
  26. ــــــــــ،4/5/1386ش، سخنرانی در جمع مدیران آموزش و پرورش کشور، روزنامه کیهان.
  27. دهخدا، لغت نامه دهخدا.
  28. رجبى، محمود و دیگران، 1361، اصول ایدئولوژى اسلامى، قم: در راه حق.
  29. ــــــــــ، 1361، اصول ایدئولوژى اسلامى، قم: در راه حق.
  30. روزنامه شرق، 25/2/1385، همایش سکولارها در لبنان، شماره 760.
  31. سروش، عبدالکریم، ذاتیات و عرضیات دین، کیان، ش42-45.
  32. ــــــــــ، 1379، ماهنامه جهان اندیشه، آبان 79، شماره 2.
  33. ــــــــــ، 1374، معنا و مبناى سکولاریسم، مجله کیان، شماره 26.
  34. ــــــــــ، 1379، هفته نامه جامعه مدنى، شماره 20.
  35. سلطانی، مجتبی، 1367، خط سازش، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات.
  36. سیدجعفر شهیدى، 1371ش، قیام حسین 7، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران: چاپ 14.
  37. شبلی العسیمی، 1990م، العلمانیه والدولة الدینیة، بیروت:. مؤسسه العربیة للدراسات والنشر.
  38. شریعتی علی، 1379ش، در اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  39. ــــــــــ، 1375ش، اسلام شناسی درحسینیه ارشاد (مجموعه آثار، ج 16 -18)، تهران: نشر قلم.
  40. ــــــــــ، 1379ش، با مخاطب‌های آشنا(مجموعه آثار ج1)، تهران: نشر قلم.
  41. ــــــــــ، 1382ش، تشیع علوی و تشیع صفوی (مجموعة آثار 9) تهران.
  42. ــــــــــ، 1381ش، حسین وارث آدم(مجموعه آثار، ج 19)، تهران: نشر قلم.
  43. شفیعى فر، 1378ش، محمد، درآمدی بر مبانی فکری انقلاب اسلامی، نشر معارف اسلامی.
  44. شهیدى، سیدجعفر، 1371ش، قیام حسین 7، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ 14.
  45. شیخ فرشی، فرهاد، 1381ش، روشنفکری دینی و انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  46. ظاهر، عادل، 1993م، الأسس الفلسفیه للعلمانیه، بیروت: دار الساقی.
  47. عبدالوهاب الکیالى و دیگران، 1990م، موسوعة السیاسة، بیروت: المؤسسه العربیة للدراسات و النشر، چاپ دوم.
  48. علم الهدی، جملیه، 1382، نقش جریان روشنفکری در سکولاریسم ترتبتی، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ دوم.
  49. ــــــــــ، 1381، جریان‌های فکری تأثیرگذار در تربیت معاصر ایران، کتاب نقد، ش22.
  50. فلسفه حقوق، 1377، مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی.
  51. کدیور، محسن، 1380، روزنامه بنیان.
  52. گروه نویسندگان، 1381، درآمدى بر مبانى اندیشة اسلامى، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
  53. گنجى، اکبر، ماهنامه آفتاب، آبان 1380، شماره 9.
  54. گی دنز، آنتونی، 1374، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
  55. لاسکى، هارولد، 1384، سیر آزادى در اروپا، ترجمه‏ى رحمت ا... مقدم مراغه‏اى، تهران: خوارزمى.
  56. ممی، آلبر، 1354، چهرة‌ استعمارگر؛ چهرة‌ استعمارزده، هما ناطق، ج‌ 3، تهران: خوارزمی.
  57. مارتین‌ کارنوی، 1367، تعلیم‌ و تربیت‌ در خدمت‌ امپریالیسم‌ فرهنگی، ترجمه محبوبه‌ مهاجر، تهران‌: امیرکبیر.
  58. ماری بریجانیان، 1371، فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی، ویراستة بهاء الدین، خرمشاهی، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی.
  59. مجتهد شبسترى، محمد، 1379، هفته نامه آبان، شماره 122.
  60. ــــــــــ، محمد، 1379، هفته نامه جامعه مدنى، شماره 24.
  61. مجلسی، محمد باقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة‌الوفاء.
  62. مددپور، محمد، 1379ش، سیر تفکر معاصر در ایران، ج‌ 4 و 5، تهران: موسسه‌ فرهنگی‌ منادی‌ تربیت.
  63. مردیها، سید مرتضی، 1379، دفاع از عقلانیت، تقدم عقل بر دین، سیاست و فرهنگ، تهران: انتشارات نقش و نگار.
  64. مرکز تحقیقات باقرالعلوم، 1373ش، موسوعة کلمات الامام الحسین 7، تهران: دارالمعروف.
  65. مصباح یزدی، محمد تقی، 1377، حقوق و سیاست در قرآن، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  66. مطهرى، مرتضی، سال 1369، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، ج 2.
  67. مظفری، آیت، 1388، جریان‌شناسی سیاسی ایران معاصر، نشر زمزم هدایت.
  68. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی 1، 1377، فلسفه حقوق، قم.
  69. معهد تحقیقات باقرالعلوم 7، 1373ش، موسوعة کلمات الامام الحسین 7، تهران: دارالمعروف.
  70. میر سپاسی، علی، 1381، دموکراسى یا حقیقت، رساله‌اى جامعه‌شناختى در باب روشنفکرى ایرانی، تهران: طرح نو.
  71. نجفی، موسی، 1377، اندیشة دینی‌ و سکولاریسم، تهران: پژوهشگاه‌ علوم‌ انسانی.
  72. نصیرى، منصور، نگاهی به برخی از دلایل معتقدان به سکولاریسم، رواق اندیشه، ش12.
  73. ــــــــــ، نگاهی به برخی از دلایل معتقدان به سکولاریسم، رواق اندیشه، ش12.
  74. نوروزى، محمد جواد، 1377، فلسفة سیاست؛قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی1.
  75. نیکزاد، عباس، 1382، شبهات سکولاریسم، ماه نامه رواق اندیشه، شماره 16.
  76. ولایتی، علی‏اکبر، 1373، مقدمة فکری نهضت مشروطیت؛ نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم.
  77. الیاده، میرچا، 1374ش، فرهنگ‌ و دین، برگزیدة‌ مقالات‌ دائرة‌المعارف‌ دین، هیأت‌ مترجمان، زیر نظر بهأالدین‌ خرمشاهی، تهران: انتشارات طرح نو.
  78. یزدانی مقدم، احمد رضا، 1384، مجله علوم سیاسی، شماره 32، قم: دانشگاه باقر العلوم.
  79. یوسفى اشکورى، حسن، 1379، ماهنامه فکر نو، شماره 7.
  80. Evelyn M. Acomb, 1941, : The French Laic Laws, 1879-1889: The First Anti-Clerical Campaign of the Third French Republic, New York: Columbia University Press.
  81. Hamilton, M.A, 2001, The History of Middle East, Pissbrrg University
  82. Henrick, George, 1996, Secularism , Oxford.
  83. Rene , Remond Religion and Society in Modern Europe, (Author), Antonia Nevill (Translator), 1999, Malden, MA, U.S.A.: Blackwell Publishers.
  84. The Oxford English Dictionary. Vol.6.
  85. The Secularization.Debate, Pippa Norris and Ronald Inglehart, Sacred and Secular. Religion and Politics Worldwide, 2004, Cambridge University Press. Chapter. 1.
  86. website: http://dictionary.reference.com/browse/laic.
  87. Webster's Revised Unabridged Dictionary; 2008, Retrieved September 30, from Dictionary.com.
  88. Williams. John. Politics Middle East, 2003, Mc . Millan .