هویت ماورایی قرآن

نوع مقاله : مقاله تخصصی

چکیده

یکى از پیش‌فرضها و مبانى در حوزه دین‌شناسی، شناخت مدارک و منابع دین است. در تقسیم‌بندى اولیه، منبع دین را مى‌توان به منبع ثبوتى و اثباتى تقسیم کرد. منبع ثبوتى و منبع جوشش دین، فقط مشیت و اراده خداوند متعال است، اما منبع اثباتى و اکتشافی دین، که با آن، اراده و مشیت خداوند کشف مى‌شود، انواعی دارند. در تقسیم‌بندى، منابع و مدارک اثباتى دین دو نوع درونى و برونى‌اند.
مراد از منابع و مدارک درونى، همان عقل، و مراد از مدارک برونى، کتاب و سنت است. اینها در حقیقت، منابع و مدارک دین‌اند و از این راه مى‌توان به اراده الهى رسید و آنچه را اراده الهى بدان تعلق گرفته است کشف کرد.
قرآن، یعنی وحی‌نامه الهی و کتاب شریعت، یکی از منابع بیرونی فهم دین به شمار می‌آید که خداوند آن را برای هدایت بشر نازل کرده است. مسئله مهم و اساسی در اینجا این است که آیا قرآن وحیانی است یا برخاسته از درک و تجربه معنوی شخص پیامبر… در صورت وحیانی بودن آن، آیا فقط محتوای قرآن، وحیانی است یا متن و محتوا هر دو؟ آیا وحی نوعی تجربه شخصی است؟ اینها از جمله پرسش‌هایی است که در این مقاله تلاش شده است به آنها پاسخ داده شود. از نظرگاه صحیح، اولاً وحیانیت قرآن کریم، هم از ناحیه متن است و هم از ناحیه محتوا؛ ثانیاً قرآن و وحی‌نامه الهی، غیر از تجربه دینی یا تجربه نبوی است؛ ازاین‌رو ابتدا تلاش شده است ضمن بحث و بررسی دیدگاه‌هاى مختلف اندیشمندان اسلامی، در این زمینه، نظر درست نیز بیان گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن خلدون، عبدالرحمن، 1400، مقدمه، بیروت: دارالقلم.
    2. ابن فارس، بی‌تا، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: دارالکتب العلمیه.
    3. ابن منظور، 1405، لسان العرب، نشر ادب الحوزة.
    4. ابن هشام، عبدالملک، 1359ق، السیرة النبویة، قاهره: مطبعة مصطفى البابى الحلبى.
    5. احمد امین، 1965، زعماء الاصلاح فى العصر الحدیث، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.
    6. اقبال لاهورى، محمد، بی‌تا، احیاى فکر دینى در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: کتاب پایا.
    7. آلستون، «تجر‌به‌ى دینى، ادراک خداوند است» ترجمهمالک حسینى، کیان ش 50.
    8. باربور، ایان، 1374، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى، چ2، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
    9. دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران: مرکز دایرةالمعارف اسلامى، 1370.
    10. پترسون، مایکل و دیگران: عقل و اعتقادات دینى، ترجمه احمد نراقى و ابراهیم سلطانى، طرح نو، چاپ سوم، 1379 ش.
    11. پراودفوت، وین: تجربه دینى، ترجمه عباس یزدانى، مؤسسه فرهنگى طه، چاپ اول، 1377 ش.
    12. ثامنى، سیدمصطفى، 1352، نظری به وجوه اعجاز قرآن، تبریز: دانشکده ادبیات و علوم انسانى دانشگاه تبریز.
    13. جلالى نائینى، سیدمحمدرضا، 1384، تاریخ جمع قرآن کریم، تهران: سخن.
    14. حلى (علامه)، حسنبن یوسف، 1372، کشف المراد، چ 3، قم: انتشارات شکورى.
    15. خمینى، سیدمصطفى، 1418، تفسیر القرآن الکریم، نشر آثار امام (ره).
    16. ذهبى، محمدحسین، 1406، الوحى و القرآن، مکتبة وهبة.
    17. زرقانى، عبدالعظیم، بی‌تا، مناهل العرفان فى علوم القرآن، مصر: دار احیاء الکتب العربیه.
    18. زرکشى، بدرالدین، 1408، البرهان فى علوم القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    19. سروش عبدالکریم، 1379، بسط تجربه نبوى، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط.
    20. سروش، عبدالکریم و دیگران، 1381، سنت و سکولاریسم، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط.
    21. سروش، عبدالکریم، 1377، صراط‌هاى مستقیم، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط.
    22. ــــــــــــــــ ،1372، فربه‌تر از ایدئولوژى، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط.
    23. ــــــــــــــــ ، 1375، قبض و سبط تئوریک شریعت، چ 5، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط.
    24. سیوطى، جلال‌الدین، 1411، الاتقان فى علوم القرآن، قم: رضى.
    25. شهرستانى، محمدبن عبدالکریم، 1368، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، تهران: نشر نسخ خطى.
    26. طالقانى، سیدعبدالوهاب، 1361، علوم قرآن، قم: دارالقرآن الکریم.
    27. طباطبایى، سیدمحمد حسین، 1391ق، المیزان، بیروت: مؤسسه الاعلمى للمطبوعات.
    28. طباطبایى، سیدمحمد حسین، 1378، شیعه در اسلام، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1378 ش.
    29. طبرسى، فضل بن حسن، 1415، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، التحقیق لجنة من المحققین، بیروت: مؤسسه الأعلمى للمطبوعات.
    30. عبده، محمد، 1358ق، رسالة التوحید، طبع مصر.
    31. فارابى، ابونصر، بی‌تا، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، بیروت: مطبعة محمدعلى صبیح.
    32. فیروزآبادى، بی‌تا، القاموس المحیط، بى‌جا: بی‌نا.
    33. فیومى، احمدبن محمد، 1405ق، مصباح المنیر، قم: دارالهجرة.
    34. قائمى‌نیا، علیرضا، 1381(الف)، تجربه دینى و گوهر دین، قم: بوستان کتاب، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
    35. ــــــــــــــ ، 1381(ب)، وحى و افعال گفتارى (نظریه وحى گفتارى)، انجمن معارف اسلامى (نشر زلال کوثر).
    36. گاتینگ، گراى: تقریرى اصلاح شده از تجربه دینى، ترجمه پروانه عروجنیا، نقد و نظر، شماره 23 ـ 24، 1379 ش.
    37. مجتهد شبسترى، محمد، 1379، نقدى بر قرائت رسمى از دین (بحران‌ها، چالش‌ها، راه‌حل‌‌ها)، تهران: طرح نو.
    38. مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت، الموسسة الوفاء، الطبعة الثانیه، 1406ق.
    39. مطهرى، مرتضى، 1359، پیامبر امّى به ضمیمه ختم نبوت، دفتر انتشارات اسلامى.
    40. ـــــــــــــ ، 1378، مجموعه آثار، ج 4، چ 5، انتشارات صدراپ
    41. معرفت، محمدهادى، 1417، التمهید فى علوم القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    42. ــــــــــــــــ ، 1413، صیانة القرآن من التحریف، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    43. معروف، محمد، 1382، اقبال و اندیشه‌هاى دینى غرب، ترجمه محمد بقایى، انتشارات قصیدهسرا.
    44. مور، اى دبلیو، 1383، «فلسفه منطق» نگرش‌هاى نوین در فلسفه، ترجمه علیرضا قائمى‌نیا، ج2، چ 3، کتاب طه.
    45. میلانى، سیدعلى، 1410، التحقیق فى نفى التحریف عن القرآن الشریف، قم: دارالقرآن الکریم.
    46. هادوى تهرانى، مهدى، 1377، مبانى کلامى اجتهاد در برداشت از قرآن، مؤسسه فرهنگى خانه خرد.
    47. هندى، سیداحمدخان، 1334، تفسیر القرآن و هو الهدى و الفرقان، ترجمه سیدمحمدتقى فخرداعى گیلانى، چ 2، تهران: چاپخانه آفتاب.

    مقالات

    1. ابوزید، نصرحامد مفهوم پوشیده و مبهم وحى، ترجمه‌ى محمدتقى کرمى، نقد و نظر شماره 12
    2. نبویان، سید محمود، «حقیقت وحی و تجربه دینی»، رواق اندیشه، ش 1.