سرشت وحی از دیدگاه استاد مطهری

نوع مقاله : مقاله تخصصی

چکیده

درباره ماهیت وحی دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: 1. دیدگاه گزاره‌ای که براساس آن وحی مجموعه‌ای از حقایق است که در احکام یا قضایا بیان گردیده است. این حقایق از نوع گزاره‌اند؛ یعنی مجموعه‌ای از آموزه‌ها که به صورت گزاره‌هایی تقریر شده‌اند. استاد مطهری، که این دیدگاه را پذیرفته است، درونی‌بودن عمل وحی، وجود معلمی در این تجربه برای پیامبران (یعنی خدا)، آگاهی انبیا به حالت خود، ادراک واسطه وحی را چهار ویژگی وحی پیامبران دانسته است؛ 2. دیدگاه تجربه دینی که براساس آن وحی مجموعه‌ای از حقایق درباره خداوند نیست، بلکه خداوند از راه تأثیر گذاشتن در تاریخ به قلمرو تجربه بشری وارد می‌شود. از دیدگاه استاد مطهری تفاوت‌های بسیاری میان وحی و تجربه دینی وجود دارد که بعضی از آنها عبارت‌اند از: 1. وحی از نیروی خارق‌العاده‌ای برخوردار است که گواهی است بر راستین بودن دعوت پیامبر و الهی بودن وحی (معجزه)؛ 2. وحی از فرهنگ و باورهای پیشین تأثیر نمی‌پذیرد، بلکه عقاید و فرهنگ زمانه خود را دگرگون می‌کند، اما تجربه دینی متأثر از فرهنگ زمانه خود است؛ 3. لازمه وحی پیامبر، رهبری است؛ حال آنکه در تجربه دینی، عارف چنین نمی‌کند. از پیامدهای اعتقاد به تجربه دینی بودن وحی، وحیانی نبودن ساختار قرآن، نفی عصمت پیامبر، انکار خاتمیت و نفی کمال فقه و شریعت‌زدایی است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه.

    منابع فارسی

    1. ابوزید، نصر حامد، 1382، معنای متن، ترجمه مرتضی کریمی‏نیا، تهران: طرح نو.
    2. اتکینسون، ایتال و دیگران، 1385، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ترجمه محمدتقی براهنی و دیگران، تهران: انتشارات رشد.
    3. آذربایجانی، مسعود، 1387، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    4. آربرى، آ. ج، 1375، عقل و وحى از نظر متفکران اسلامى، ترجمه حسن جوادى، تهران: امیرکبیر.
    5. اتو، رودلف، 1380، مفهوم امر قدسی، ترجمه همایون همتی، انتشارات نقش جهان.
    6. اقبال لاهوری، محمد، بی‌تا. احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: کانون نشر پژوهشهای اسلامی.
    7. آلستون، ویلیام، 1385، «تجربه دینی» در: درباره دین، ترجمه مالک حسینی و دیگران، تهران: نشر هرمس.
    8. مور، دبلیوِ، ای، 1383، «فلسفه منطق» در: نگرشهاى نوین در فلسفه، ترجمه على‏رضا قائمى‏نیا و همکاران، ج 2، قم: کتاب طه.
    9. ایزوتسو نوشیهکو، 1380، مفهوم ایمان در کلام اسلامى، ترجمه زهرا پورسینا، تهران: سروش.
    10. باربور، ایان، 1362، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    11. برگ، اتوکلاین، 1372، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه علی محمد کاردان، ج 1، تهران: نشر اندیشه.
    12. بولتمان، رودولف، 1379، عیسی و اساطیر، ترجمه مسعود علیا، تهران: نشر مرکز.
    13. پترسون، مایکل و دیگران، 1377، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
    14. پراود فوت، وین، 1389، تجربه دینی، ترجمه عباس یزدانی، قم: موسسه فرهنگی طه.
    15. جوادی آملی، عبدالله، 1381، تفسیر موضوعی قرآن، ج 6، قم: مؤ‌سسه اسرأ.
    16. جوادی، محسن، 1377، نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، قم: انجمن معارف.
    17. چالمرز، آلن‌. اف.، 1381، چیستی علم، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت.
    18. چنین گفت بودا: براساس متون بودائی، 1378، ترجمه هاشم رجب‌زاده، تهران: انتشارات اساطیر.
    19. رو، ویلیام، 1381، فلسفه دین، ترجمه قربان علمی، تبریز: انتشارات آیین.
    20. سایکس، استون، 1378، شلایرماخر، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات گروس.
    21. سروش، عبدالکریم، 1377، بسط تجربه نبوی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
    22. سعیدی روشن، محمدباقر، 1375، تحلیل وحی از دیدگاه اسلام و مسیحیت، تهران: مؤسسه فرهنگی اندیشه.
    23. صادقی، هادی، 1382، درآمدی بر کلام جدید، قم: کتاب طه و نشر معارف.
    24. صدرالدین ‌شیرازی، محمد، بی‌تا، الاسفار الاربعه‌، ج1‌، قم‌: انتشارات ‌المکتبه ‌المصطفوی‌.
    25. طباطبایی، سید محمدحسین، 1421، تفسیر المیزان، ج 2، قم: موسسه النشر الاسلامی
    26. ـــــــــــــــــــــــ ، 1374، قرآن در اسلام، قم: انتشارات جامعه مدرسین.‌
    27. فرامرز قراملکى، احد، 1378، هندسه معرفتى کلام جدید، تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر.
    28. فورمن، رابرت، 1384، عرفان، ذهن، آگاهی، ترجمه‏ سید عطا انزلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
    29. فونتانا، دیوید، 1385، روان‌شناسی دینی و معنویت، ترجمه ا. ساوار، قم: نشر ادیان.
    30. قائمى‏نیا، علی‌رضا، 1381(الف)، وحى و افعال گفتارى (نظریه وحی گفتاری)، قم: انجمن معارف اسلامی ایران.
    31. ـــــــــــــــ ، 1381(ب)، تجربه دینی و گوهر دین، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی.
    32. قرآن در آینه پژوهش، تهیه و تنظیم: محمدکاظم شاکر، قم: نشر هستی‌نما.
    33. کانت، ایمانوئل، 1362، سنجش ‌خرد ناب‌، ترجمه ‌میرشمس‌الدین‌ادیب ‌سلطانی‌، تهران‌: ‌امیرکبیر.
    34. ـــــــــــــ ، 1370، تمهیدات‌، ترجمه غلامعلی حداد عادل‌، تهران‌: مرکز نشر دانشگاهی.
    35. کتز، استیون، 1383، «زبان، معرفت‏شناسی و عرفان»، در: ساخت‌گرایی، سنت و عرفان، ترجمه و تحقیق سید عطا انزلی، قم: انجمن معارف اسلامی ایران.
    36. ــــــــــ ، 1383، «سرشت سنتی تجربه عرفانی»، در: ساخت‌گرایی، سنت و عرفان، ترجمه و تحقیق سید عطا انزلی، قم: انجمن معارف اسلامی ایران.
    37. هرد، گری کلود، 1382، تجربه عرفانى و اخلاقى، ترجمه لطف‏اللّه‏ جلالى و محمد سورى، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    38. کیوپیت، دان، 1387، عرفان پس از مدرنیته، ترجمه الله کرم کرمی پور، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
    39. ــــــــــ ، 1380، دریاى ایمان، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
    40. گالوی، آلن، 1378، یانن برگ: الهیات تاریخی، ترجمه مراد فرهادپور، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
    41. گیلیس، دانالد، 1381، فلسفه علم در قرن بیستم، ترجمه حسن میانداری، انتشارات طه.
    42. لامنت، جان، 1380، «ایمان و عقلانیت از دیدگاه نیومن»، در: جستارهایى در فلسفه دین، ترجمه مرتضى فتحى‏زاده، قم: انتشارات اشراق.
    43. لاهیجی، محمد، 1375، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تصحیح: صادق لاریجانی، تهران: انتشارات الزهرا.
    44. مایلز ریچارد، 1380، تجربه دینى، ترجمه جابر اکبرى، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردى.
    45. مجتهد شبسترى، محمد، 1376، «ایمان و آزادى»، تهران: طرح نو.
    46. ـــــــــــــــــــ ، 1381، نقد بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو.
    47. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج 1، تهران: صدرا.
    48. ـــــــــــــ ، 1373، آشنایی با علوم اسلامی‌، ج۱‌، تهران‌: ‌صدرا.
    49. ـــــــــــــ ، 1375، نبوّت، تهران: صدرا.
    50. ـــــــــــــ ، 1378، مجموعه آثار، ج 1 و 3، تهران: صدرا
    51. ـــــــــــــ ، 1379(الف)، مجموعه آثار، ج 4، تهران: صدرا.
    52. ـــــــــــــ ، 1379(ب)، شرح ‌مبسوط منظومه‌، ج ۲، مجموعه‌آثار، ج‌10، تهران‌: ‌صدرا.
    53. ـــــــــــــ ، 1381(الف)، خاتمیت، تهران: صدرا.
    54. ـــــــــــــ ، 1381(ب) عدل الهی‌، مجموعه آثار، ج 1، تهران: صدرا
    55. ـــــــــــــ ، 1380(ج)، آشنایی ‌با قرآن‌، ج ‌۶، تهران‌: ‌صدرا.
    56. ـــــــــــــ ، 1381، وحی و نبوت‌، مجموعه‌آثار، ج ۲‌، تهران‌: ‌صدرا.
    57. ـــــــــــــ ،1382، اصول ‌فلسفه ‌و روش‌رئالیسم‌، مجموعه ‌آثار، ج‌۶، تهران‌: ‌صدرا.
    58. ـــــــــــــ ، 1384، امدادهای غیبی ‌در زندگی بشر، مجموعه ‌آثار، ج ۳‌، تهران‌: ‌صدرا.
    59. ـــــــــــــ ، 1385، نقدی بر مارکسیسم‌، مجموعه ‌آثار، ج۱۳‌، تهران‌: ‌صدرا.
    60. مک کواری، جان، 1383، الهیات اگزیستانسیالیستی، ترجمه مهدی دشت‌بزرگی، دفتر تبلیغات اسلامی.
    61. مولکی، مایکل، 1376، علم و جامعه‌شناسی معرفت، ترجمه حسین کچویان، تهران: نشر نی.
    62. مولوی، جلال‌الدین ‌محمد‌، بی‌تا، فیه ‌ما فیه‌، تصحیح ‌بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران‌: ‌امیرکبیر.
    63. ــــــــــــــــــــ ، 1382، مثنوی معنوی، تصحیح اینولد نیکلسون، تهران: نشر هرمس.
    64. میشل، توماس، 1377، کلام مسیحى، ترجمه حسین توفیقى، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
    65. نسفی، عزیزالدین، 1344، کشف الحقایق، به اهتمام احمد مهدوی دامغانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    66. هاک، سوزان، 1383، فلسفه منطق، ترجمه سید محمدعلى حجتى، قم: کتاب طه.
    67. هندی، سید احمدخان، 1334، تفسیر القرآن و هو الهدی والفرقان، ترجمه سید محمدتقی فخرداعی گیلانی، چ 2، تهران: آفتاب.
    68. هوردرن‌، ویلیام، 1386، راهنمای ‌الهیات ‌پروتستان‌، ترجمه طاطه‌ووس میکائیلیان، انتشارات علمی فرهنگی.
    69. هیک، جان، 1378، مباحث پلورالیسم دینى، ترجمه عبدالرحیم گواهى، تهران: مؤسسه فرهنگى انتشاراتى تبیان.
    70. ـــــــــ ، 1381، فلسفه دین، ترجمه بهزاد سالکى، تهران: انتشارات بین‏المللى الهدى.
    71. ـــــــــ ، 1382(الف)، بعد پنجم: کاوشی در قلمرو روحانی‌، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: انتشارات قصیده‌سرا.
    72. ــــــــ ، 1382(ب)، ‌پلورالیسم دینی‌، ترجمه سعید عدالت‌نژاد، پل فیروزه، ش 8
    73. وات، مونتگمری، 1370، فلسفه و کلام اسلامی، ترجمه ابوالفضل عزتی، تهران: علمی و فرهنگی.
    74. ویتگنشتاین، لودویگ، 1381، پژوهشهاى فلسفى، ترجمه فریدون فاطمى، چ 2، تهران: نشر مرکز.
    75. ویلیامز، کارل، 1382، دین و روان‌شناسی، ترجمه افسانه نجاریان، نشر رسش.

    مقالات

    1. ابوزید، نصر حامد، 1378، «گفت‌وگو»، کیان‌، ش 54.
    2. بایرن، پیتر، 1384، «فلسفه ا‌دیان جهان به روایت جان هیک»، ترجمه حمیدرضا نمازی، مدرسه، ش۲.
    3. سروش، عبدالکریم، 1376، «بسط بسط تجربه نبوی»، گفت‌وگوی عبدالکریم سروش و بهاءالدین خرمشاهی، کیان، ش 47.
    4. ـــــــــــــــ ، 1379، «ایمان و امید»، کیان، ش 52.
    5. ـــــــــــــــ ، 1380، «اسلام، وحی ‌و نبوت»، آفتاب، ش 15.
    6. عباسی، ولی‌الله، 1384، «ماهیت‌شناسی تجربه دینی»، اندیشه حوزه، ش51 ـ 52.
    7. عباسی، ولی‌الله، 1387، «جان هیک و کثرت‌گرایی دینی عرفانی؛ تحلیل و نقد»، معارف عقلی، ش12.
    8. قربانی، نیما، 1377، روان‌شناسی دین: یک روی‌آورد علمی چند تباری، قبسات 9ـ8
    9. کرکگور، سورن، 1374، «انفسى بودن حقیقت»، ترجمه مصطفى ملکیان، نقد و نظر، 1374ش، ش 3 ـ 4.
    10. مجتهد شبستری، 1379، «پرواز در ابرهاى ندانستن»، کیان، ش 52.
    11. هیک، جان، 1377، «نظریه‏اى درباره ایمان دینى»، ترجمه هومن پناهنده، کیان، ش 41.
    12. ـــــــــ ، 1384، «واقعیت غایی و کثرت گرایی دینی» (مصاحبه مدرسه با جان هیک)، ترجمه هومن پناهنده، مدرسه، ش2.

    منابع انگلیسی

    1. Hick John, 1988. God and the Universe of Faiths. Macmillan press.
    2. ––––––––, 1998. Classical and Contemporary philosophy of Readings Prentice, Hall, Englwood Cliffs, p.425
    3. Swinburn, Richard, 1992. Revolation, clarendon Press, Oxford.