درآمدی بر هویت‌شناسیِ عرفانِ شیعی فقاهتی (بر اساس رساله لب‌اللباب در سیر و سلوک اولی‌الالباب)

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسنده

استادیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

«عرفان» بر اساس مبادی تصوری و تصدیقی متخذ از مکتب اهل بیت ‰ به عنوان یک «هدف» عبارت است از شهود قلبی وجود بی‌نهایت خداوند (مقام ولایت) و به عنوان یک «مسیر» عبارت است از جاری‏ساختن اراده خداوند به جای اراده خود و جایگزین‎کردن شهودِ او به جای علم به خود و به عنوان یک «مکتب» عبارت است از تلاش علمی و عملی برای دست‌یابی به نگرش توحیدی به تمام موجودات. مقصود از «نگرش توحیدی» این است که انسان ادراک کند که تمام موجودات ظهورات و تجلیات خداوند هستند و هیچ استقلال وجودی ندارند. «راهبرد عرفان» بر اساس مبادی تصوری و تصدیقی متخذ از مکتب اهل بیت ‰ با روش فقاهتی عبارت است از ایجاد خلوص ذاتی با ابزار معرفت نفس؛ یعنی با تعمّق در نفس و توجه به اصل وجودِ خود، حسّ استقلال و خودیت را از دست بدهد و عشق به آن کمال و جمال ازلی و ابدی در او فعال شود و به‌تدریج ربطی‌بودنِ وجودی خود نسبت به خداوند را در درون خود احساس کند و با عبور از محدودیتِ معرفتی ـ که در اثر توجه به «خود» برای او ایجاد شده است ـ به اصل وجود و حضورِ صِرف متصل گردد و جریان اراده، علم و حیات الهی و فیضان آنها از ذات بی‌نهایت الهی را در درون خود مشاهده کند. مقصود از قید «شیعی»، ابتنای آموزه‎های علمی و عملی این عرفان بر قول و فعل معصوم است و مقصود از قید «فقاهتی»، دو امر است: 1- استنباط این آموزه‎های عرفانی از قول و فعل معصوم با روش فقهی اصولی؛ 2- قرار داشتن عملکردهای این عرفان، در چهارچوب احکام فقه شیعه.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    ** نهج‌البلاغه.

    1. ابن‎ترکه، صائن الدین؛ شرح فصوص الحکم؛ تصحیح بیدارفر؛ قم: انتشارات بیدار، 1378.
    2. ابن‎طاووس، علی بن موسی؛ الاقبال بالأعمال الحسنه؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
    3. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ قم: دارالکتب الاسلامیه، 1371.
    4. برسی، حافظ رجب؛ مشارق انوار الیقین؛ بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1422ق.
    5. حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: موسسة آل البیت، 1409ق.
    6. دیلمی، حسن بن محمد؛ ارشاد القلوب الی الصواب؛ قم: الشریف الرضی، 1412ق.
    7. ـــــ؛ امامشناسی؛ مشهد مقدس: انتشارات علامه طباطبایی، 1417ق.
    8. ـــــ؛ توحید علمی و عینی؛ مشهد مقدس: انتشارات علامه طباطبایی، 1417ق.
    9. ـــــ؛ رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم؛ مشهد مقدس: انتشارات علامه طباطبایی، 1437ق.
    10. ـــــ؛ رساله لباللباب در سیر و سلوک اولی الالباب؛ مشهد مقدس،.. 1374.
    11. ـــــ؛ روح مجرد؛ مشهد مقدس: نشر علامه طباطبایی، 1425ق.
    12. خزاز رازی، علی بن محمد؛ کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة اثنی عشر؛ قم: بیدار، 1401ق.
    13. زرین‌کوب، عبدالحسین؛ جستجو در تصوف ایران؛ تهران: امیرکبیر، 1389.
    14. شریف رضی؛ نهج‌البلاغه؛ تصحیح صبحی صالح؛ قم: دار الهجره، 1414ق.
    15. شیخ، محمود؛ مکتب عرفانی اخلاقی نجف؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    16. صدوق، محمدبن علی؛ الامالی؛ تهران: نشر کتابچی، 1376.
    17. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه قم، 1417ق.
    18. طوسی، محمد بن الحسن؛ الامالی؛ قم: دار الثقافه، 1414ق.
    19. فیض کاشانی، محمدمحسن؛ الحقایق فی محاسن الاخلاق؛ قم: دار الکتب الاسلامیه، 1423ق.
    20. ـــــ؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین، 1406ق.
    21. کاشانی عبدالرزاق؛ اصطلاحات الصوفیه؛ تهران: [بی‌نا]، 1393.
    22. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ قم: دارالحدیث، 1429ق.
    23. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1403ق.
    24. ـــــ؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏؛ قم: دارالکتب الاسلامیه، 1404ق.